تقابل معرفت‌شناسي ميرچا الياده و جاناتان زيتل اسميت در مطالعات اديان

سال سيزدهم، شماره اول، پياپي 49، زمستان 1400، ص117-134

نوع مقاله: پژوهشي
محسن اويسي/ دانشجوي دکتري اديان و عرفان، دانشگاه آزاد اسلامي واحد قم
مهدي لک‌زايي/ استاديار گروه اديان شرق، دانشگاه اديان و مذاهب قم    lakzaei@urd.ac.ir
ابوالفضل محمودي/ دانشيار گروه اديان و عرفان تطبيقي، دانشگاه آزاد اسلامي، واحد علوم و تحقيقات تهران
دريافت: 16/11/1399 ـ پذيرش: 22/03/1400

چکیده
هدف پژوهشگران در حوزة ادیان مقایسه¬ای، فهم ادیان مبتنی بر توصیف صحیح و نه مبتنی بر توصیه و عقیده است. جنبه¬هاي هستي‌ختي، معرفت¬شناختي، روش¬شناختي و روش¬ها، چهار جنبة به¬هم‌وابسته¬ از مفاهیم بنیادین پژوهش‌اند. موقعيت¬هاي متفاوت هستي¬شناسي (توجیه واقعیت و دیدگاه پژوهشگر دربارة جهان)، معرفت¬شناسي (توجیه معرفت)، روش¬شناسي (توجیه روش) و روش (عمل پژوهش)، گفتمان¬های متفاوتي را توليد مي¬كنند كه به فهم تازه¬ای در جهان ادیان منجر مي‌شوند.
نظریه¬های پژوهشی ریشه در مفروضات معرفت¬شناختي محققان دارند و هرچه در مواضع معرفت¬شناختي آنها بيشتر مداقه شود، فهم و مقایسة نظریه¬ها و ديگر عناصر بنیادین پژوهش امکان¬پذیر¬تر خواهد بود. دو گفتمان متأخر که سهم بيشتري در نظام¬مندکردن ¬رشتة دانشگاهی تاریخ ادیان داشته، بر فضای دین¬پژوهی معاصر استیلا دارند، عبارت¬اند از: گفتمان پدیدارشناسی و هرمنوتیک خلّاق با مرجعیت بلامنازع میرچا الیاده و گفتمان روش مقایسه¬ای تاریخ¬مدار با عنوان «گذر از الیاده» به نمایندگی جاناتان ¬زیتل اسمیت (1938-2017). هرچند آثار فراوانی در حوزة الیاده¬پژوهی هست، ولی خوانش نظریات الیاده و اسمیت از منظر معرفت¬شناسی تازگی دارد. در ایران متأسفانه دربارة زیتل اسمیت کار چندانی انجام نشده است و او به‌رغم اهمیت زیادي كه دارد، همچنان در محافل دین‌پژوهی ناشناخته و غایب است.
کليدواژه‌ها: معرفت‌شناسي اديان، پديدارشناسي دين، روش‌شناسي اديان، دين‌پژوهي مقايسه‌اي.