بررسي مفاهيم، منابع و معيارهاي اخلاقي در متون پهلوي

 سال سيزدهم، شماره دوم، پياپي 50، بهار 1401، ص59-82

نوع مقاله: پژوهشي

عظيم رضوي صوفياني / دکتري اديان و عرفان، دانشگاه تهران     azimrazavi@ut.ac.ir
دريافت: 06/07/1399 ـ پذيرش: 07/11/1399

چکيده
متون پهلوي در سده‌هاي سوم و چهارم هجري به نگارش درآمدند؛ دوراني که زرتشتيان همه قدرت سياسي ـ اجتماعي خويش را از دست داده و اقليتي ديني در ايران و در فکر بازسازي و بازتفسيري از دين خويش در فضايي جدلي و کلامي بودند. يکي از موضوعاتي که نويسندگان اين متون در پي ساماندهي و انسجام آن بودند مباحث مربوط به حوزه اخلاق بود. هدف اين پژوهش بررسي نظام اخلاقي متون پهلوي است. اخلاق‌شناسي اين مقاله شامل بررسي مفاهيم (معناشناسي «فضيلت» و «رذيلت»)، منابع (حسن و قبح‌ها در مقام ثبوت و اثبات) و معيارهاي اخلاقي (فضيلت‌گرايي يا نتيجه‌گرايي يا تکليف‌گرايي) در متون پهلوي است. روش تحقيق اين مقاله «توصيفي ـ تحليلي» بوده و براي جمع‌آوري اطلاعات، از روش کتابخانه‌اي بهره گرفته است. نتيجه آنكه «فضيلت» در متون پهلوي آراسته شدن به هر امر اخلاقي است که فرد را به قلمرو اهورامزدا نزديک و از قلمرو اهريمن دور کند و گستره آن از تحقق فضايل اخلاقي امشاسپندان تا ايمان و نيکوکاري امتداد دارد، و «رذيلت» نبود فضيلت است. حسن و قبح‌هاي اخلاقي در اين متون، هرچند به‌طورکلي ذاتي عقلي است، اما گاهي شرعي است. معيار غالب اخلاقي در متون پهلوي، فضيلت‌گرايي ناظر به غايت‌گرايي است.
کليدواژه‌ها: متون پهلوي، مفاهيم اخلاقي، منابع اخلاقي، معيارهاي اخلاقي.