معرفت ادیان

واکاوي بازتاب روايت تئولوژيکال از موعودگرايي يهود در عرصة سياست
 سميه حميدي         / دانشيار گروه علوم سياسي دانشگاه بيرجند    somaye.hamidi@birjand.ac.ir
رضا شريفي/ کارشناس‌ارشد علوم سياسي دانشگاه بيرجند    rezasharifi@birjand.ac.ir
حسين فرزانه‌پور/ دانشيار گروه علوم سياسي دانشگاه بيرجند    hfarzanepour@birjand.ac.ir
دريافت: 16/12/1402 - پذيرش: 20/03/1403
چکيده
باور به موعودگرايي از اصول مهم اعتقادي و ايدئولوژيکي يهوديت است و براي پيروان اين دين ريشة تاريخي عميق دارد. از نظر آنها، موعودگرايي يک واقعة آناکرونستيک است که معمولاً جنبش‌هاي حاشيه بر متن را برمي‌تاباند؛ به‌ويژه در منطقة خاورميانه اين انديشه منشأ خيزش‌ها، جنبش‌ها و حرکات بزرگ اجتماعي و سياسي براي يهوديان شده است. مسئلة نوشتار حاضر اين است که يهوديت چه روايت و خوانشي از موعودگرايي دارد و بازتاب آن در عرصة سياست چگونه است؟ در انديشة آنان، موعودگرايي، منجي‌باوري يا موعودگرايي يک باور الهياتي است که ريشه در آموزه‌هاي ديني و قدسي دارد و اميدبخش و هشداردهنده است. اين نوشتار با روش تحليلي ـ توصيفي و در چهارچوب نظرية آگامبن صورت پذيرفته است. دستاورد پژوهش بازتاب اين روايت الهياتي از عرصة سياست را به‌صورت پديد آمدن جنبش‌هاي صهيونيستي و تلاش براي تشکيل دولت مستقل و مقتدر براي يهوديان در خاورميانه نشان مي‌دهد. 
کليدواژه‌ها: موعودگرايي، يهوديت، صهيونيسم، آگامبن، تئولوژيکال، الهيات سياسي.
 
مقدمه
الهيات سياسي و امر سياسي مفهومي است که دربارة نقش مذهب و الهيات در سياست و اجتماع بحث مي‌کند يا مفاهيم سياسي و اجتماعي را حالت دموکراتيزه‌اي از مفاهيم قدسي و الوهي مي‌داند. اين دو، بن‌مايه‌هاي الهياتي از مفاهيم سياسي ـ اجتماعي را تبيين مي‌کند (حميدي، 1397، ص111ـ126). موعودگرايي يا موعودگرايي که ريشه در مفاهيم آسماني و قدسي دارد، دموکراتيزه و زميني شده است و درواقع خوانش الهياتي از آن را نشان مي‌دهد؛ مخصوصاً در يهوديت از موعودگرايي خوانش الهياتي در حوزة سياست مطرح است. موعودگرايي به‌مفهوم موعودگرايي و منجي‌باوري است که انتظار آمدن منجي قدسي در پايان تاريخ يا آخرالزمان را نشان مي‌دهد. هانس کوهن موعودگرايي را يک باور الهياتي به منجي مي‌داند؛ آن منجي‌اي که نظم موجود را در هر سطحي پايان داده، نظم نوين از عدالت و شادماني را برقرار خواهد کرد (Bhabagrahi and Preston, 1978, p. 97). از ديد جوزف کلاسنر، موعود عبارت است از فرد منجي و رهايي‌بخشي که با قدرت روحي خود رهايي کامل سياسي، اجتماعي و معنوي را براي بني‌اسرائيل به‌ارمغان مي‌آورد (رضايي‌پناه، 1397، ص28ـ29). با محوريت شخص موعود، تمام يهوديان در جغرافياي يهودي جمع خواهند شد و حکومت تشکيل خواهند داد. موعودگرايي انديشه‌اي است که نوعي زندگي در تعليق را توصيف مي‌کند (Ashton, 2014, p. 27)؛ اميدبخش و نويددهنده است و در هر عصر و زماني تلاش و تکاپو را سفارش مي‌کند. اگر در يک مفهوم نسبتاً سنتي بيان کنيم، موعودگرايي سياسي فرايندي است که شامل مرحلة نااميدي، نابساماني و سرخوردگي، انکار دولت و حکومت و سعي براي گذار از آن در ساية وجود منجي موعود تلقي مي‌شود (Hristova, 2011, p. 4-10) مهم‌ترين مشخصة موعودگرايي سياسي يا سياست موعودگرايي، اتخاذ رهيافت سياست به‌عنوان رستگاري است. اين در يک فرايند، رشد و توسعه مي‌يابد. موعودگرايي سياسي امري معمول به‌نظر مي‌رسد که در نتيجة نارسايي‌ها بحران‌هاي دموکراسي را بازنمايي مي‌کند و يک شيوة علمي و فني براي حکومت کردن ارائه مي‌دهد که از متخصصان و کارشناسان در ادارة دولت و حکومت بهره مي‌گيرد.
پرسش اصلي مقاله اين است که در حوزة سياسي يهوديت، چه روايتي از موعودگرايي وجود دارد؟ براي پاسخ اين پرسش نياز است که سه پرسش فرعي نيز مطرح شود: ماهيت و کارگزار موعودگرايي در يهوديت چيست؟ موضوعات اساسي موعودگرايي در حوزة سياسي يهوديان بر مبناي چه مفاهيمي استوارند؟ و چه نتايجي بر آن مفاهيم مترتب خواهد شد؟ فرضيه بر اين است که در حوزة سياست نوعي خوانش الهياتي از موعودگرايي در يهوديت وجود دارد و معتقد به شخص منجي موعود است که اوضاع يهوديان را سامان مي‌دهد. موضوعات اساسي آن شامل باورهاي سياسي و بازتاب‌هاي سياسي است. نتيجه‌اي که به‌دست مي‌آيد، اين است که موعودگرايي باعث تشکيل دولت مقتدر براي يهوديان در خاورميانه، اتحاد و انسجام يهوديان و پديد آمدن جنبش‌ها و خيزش‌هاي صهيونيستي در فلسطين و خاورميانه خواهد شد. کتاب‌ها و مقالات زيادي در باب يهوديت، موعودگرايي و مفاهيم وابسته به آن نوشته شده است: کتاب بنيادهاي سياسي جنبش صهيونيسم مسيحي و انگارة موعودگرايي (قنبري آلانق، 1388)، که تمرکز اصلي آن بر روي جنبش صهيونيسم است؛ کتاب دوران آخرالزمان، صهيون، دشمنان موعود آخرالزمان (لک علي‌آبادي، 1390)، که بيشتر به مباحث آخرالزماني توجه کرده است؛ و مقالة «تحليل مباني و کارکردهاي مفهوم رهايي و موعودگرايي در الهيات عمل‌گرايي يهود» (خشک‌جان و رضايي‌پناه، 1396)، که موعودگرايي را در پيوند با رهايي يهوديان بررسي کرده است؛ لکن در اين پژوهش‌ها بازتاب روايت الهياتي از موعودگرايي يهود در عرصة سياست مورد بررسي قرار نگرفته و همين امر جنبة نوآوري نوشتار حاضر را نشان مي‌دهد. 
1. چهارچوب نظري
چهارچوب نظري اين مقاله بر اساس نظرية آگامبن است. آگامبن صحبت از موعودگرايي را در سال 2015 زماني مطرح نمود که اثري با عنوان استاسيس جنگ مدني به‌مثابة پارادايمي سياسي را منتشر کرد و در آن مقاله‌اي را با عنوان «لوياتان و بهيموث» آورد. اينجا آگامبن بر اين باور است که لوياتان هابز قسمي موعودباوري سياسي است. در فصل 35 لوياتان، به‌نظر هابز با بازگشت موعود، ملکوت خداوند دوباره برپا مي‌شود. درواقع هدف از تمام جدال‌هاي الهياتي ، بازگشت موعود است. آگامبن بر اين باور است که بر اساس روايت موعودباورانه در اثر هابز، لوياتان، ماهيت دولت اين است که بايد اسباب رضايتمندي و امنيت شهروندان را تأمين کند و وقوع آخرالزمان را سرعت بخشد (انصافي و احمدوند، 1400، ص247ـ217). از نظر آگامبن، موعودگرايي تنها آن نيست که در آخرالزمانِ تاريخي مي‌آيد؛ بلکه او الآن و اينجا در يک فضاي موعودگرايانه در ميانه‌هاي نابودي‌ها نمايان مي‌شود. بر اين اساس، صحبت از رستگاري به‌ميان مي‌آورد که يگانه مشخصة آن اين است که ما زماني نجات مي‌يابيم که ديگر نمي‌خواهيم. موعودگرايي آگامبن با معادشناسي متفاوت است؛ چون از نظر او، اگر روز قيامتي باشد، با ديگر روزها تفاوت ندارد. «هر لحظة قيامت لحظة خاص است که پيش از آن قرار دارند... و رستگاري گذشته هم چيزي نيست که در آخرالزمان رخ دهد؛ بلکه هر لحظه، لحظة قضاوت در مورد گذشته است» (Agamben ,1999, p. 160). عهد موعود يک دورة استثنايي است که قانون در وضعيت تعليق قرار مي‌گيرد. فراخوان موعودگرايانه است که همه چيز را بي‌قرار مي‌کند تا به آنجا مي‌رسد که آگامبن به‌نقل از پل مي‌نويسد: «ديگر اين من نيستم که زندگي مي‌کنم؛ بلکه اين موعود است که در من زندگي مي‌کند» Agamben, 2005, p. 41)). اين مطلب در قالب چهار عنصر مورد بررسي قرار مي‌گيرد: 1. کارگزاري: شخص منجي و موعود چه کسي است؟ 2. موقعيت: عمل نجات و رهايي‌بخش کجا و در چه مکاني خواهد بود؟ 3. گستره و ميدان: چه چيزي رهايي و نجات خواهد يافت؟ 4. وقت: رهايي و نجات چه زماني خواهد بود؟ اينک بر اساس اين چهار عنصر، موعودگرايي يهوديت در عرصة سياست مورد بررسي قرار مي‌گيرد. 
2. روايت الهياتي از مسيانيسم در انديشة يهود
در ادامه تلاش مي‌شود که با اتکا بر نظرية آگامبن، تأثير روايت الهياتي از مسيانيسم در الهيات سياسي يهود بررسي شود.
1ـ2. ماهيت و کارگزار موعودگرايي در الهيات سياسي يهوديت 
ماهيت موعودگرايي در مقام عمل اين است که مي‌تواند يک رهيافت کارآمد براي فهم و درک بسياري از روندها و جريان‌هاي سياسي و اجتماعي، به‌خصوص جنبش‌ها و انقلاب‌ها باشد. مستعدترين ساختار سياسي در ايجاد و قيام جنبش موعودگرايانه، نوعي ساختار سياسي نوپاتريمونيال يا به‌تعبير وبر، «سلطانيسم» است و مناسب‌ترين ساختار اجتماعي براي اين نوع جنبش‌ها، آنومي و آنتوگونيسم در اجتماع و توده‌گرايي در جامعه است؛ به‌ويژه در جامعه‌هايي که بخش عظيم آن به‌حاشيه رانده شده باشد؛ يعني اين نوع جنبش‌ها معمولاً جنبش حاشيه بر متن است (حجاريان، 1382، ص4ـ5). از نظر بوبر، موعودگرايي عميق‌ترين و اصيل‌ترين انديشة يهوديت است؛ به‌ويژه آنکه عصر موعودگرايي خلاقيت انسان را با نظم اجتماعي هم‌نوا و همساز مي‌کند و خود يک نوع بازنوسازي است؛ يعني کليتي از يک تغيير است؛ ناگهاني است و در سطح وسيع رخ مي‌دهد و رجعت و دگرگوني را به‌بار مي‌آورد (رضايي‌پناه، 1397، ص33). 
گرشوم شولم بر اين باور است که اصل و قاعدة موعودگرايي يهودي، نظرية فاجعه يا بلاي ناگهاني و يک واقعة آناکرونيستيک است. او در مورد ويژگي موعودگرايي مي‌گويد: 
کتاب مقدس چيزي در مورد پيشروي در تاريخ که سرانجام به رستگاري مي‌انجامد، نمي‌داند. رستگاري يک مسئلة آني و لحظه‌اي نيست. موعودگرايي نشان‌دهندة تلاش و مساعي عميق و شکست‌نخورده است؛ گسست رو به تعالي در تاريخ است. نوعي تعدي است که خود تاريخ در آن مستغرق است و در ويرانه‌هاي خود دگرگون گشته است؛ چون گويا با پرتوي نوري از منبعي بيروني دچار تحير و سردرگمي مي‌شود... هيچ‌گونه آمادگي يقيني و قطعي در مورد زمان ظهور را نمي‌توان در نظر داشت. او بدون اطلاع و ناگهاني مي‌آيد و شايد هم زماني که کمتر انتظار آمدنش را داشته باشيم يا هم زماني که همه نااميدند (Braune, 2014, p. 72-68).
او در زماني که فساد، انحطاط، ابتذال و ظلم عظيم بشري است، مي‌آيد؛ دقيقاً زماني که تمام کنش‌ها و حرکات آدمي در اين راستا ابتر و عقيم است. موعودگرايي يعني زندگي در تعليق، که در آن هيچ چيز قطعي صورت نمي‌گيرد و هيچ چيز هم به‌صورت تغييرناپذير انجام نمي‌شود؛ يعني موعودگرايي يک انديشة واقعي و درعين‌حال داراي ذات و سرشت ضداگزيستانسياليستي است. شولم موعودگرايي يهودي را در تلاقي‌گاه سه گرايش قرار مي‌دهد: 1. موعودگرايي محافظه‌کار، که هدف آن حفظ قانون يهودي يا قانون هلاخاست؛ 2. موعودگرايي احياگر، که در جهت بازگرداندن اوضاع گذشته مي‌آيد و آن را به‌عنوان يک آرمان مطرح مي‌کند؛ 3. موعودگرايي ايتوپيايي، که در پي شکل‌بندي چيزهاي است که تا هنوز وجود نداشته است (Scholem, 1971, p. 341-343). عاملان و کارگزاران نجات‌بخش الهي در متون موعودگرايانة آنها در سه مفهوم‌اند که عبارت‌اند از: پيامبران، پادشاهان و خاخام (Levine, and Brettler, 2011, p. 531). همۀ اينها به‌نام ماشيح (Mashiah) مصطلح شده‌اند.
2ـ2. سرزمين موعود (موقعيت)
از عهد عتيق نقل شده است که سرزمين کنعان به حضرت ابراهيم بخشيده شده است (پيدايش، 18: 15)؛ يعني آن روز، خداوند با ابراهيم عهد بست که سرزمين يادشده را از مصر تا رود فرات به نسل او بخشيده است. همين وعده به حضرت يعقوب و بعداً به حضرت موسي هم داده شده است. در کتاب‌هاي مقدس يهوديان، سرزمين موعود همان کنعان است که از رود مصر (نيل) تا فرات را شامل مي‌شود (قاسمي قمي، 1387، ص146ـ149). از اين جهت است که مفهوم «سرزمين موعود» در ادبيات يهوديت از قديم تاکنون خيلي زياد کاربرد دارد. سرزمين موعود به‌دليل ارزش مادي آن هميشه مورد توجه بوده است. فرستادگان موسي از آن سرزمين چنين ياد کرده‌اند: «به آن سرزمين که رسيديم، سرزمين حاصل‌خيز است که شير و عسل در آن جاري است» (اعداد، 27: 13). لذا وعده‌هايي که دربارة سرزمين موعود به بني‌اسرائيل و يهوديان داده شده، فراواني و آباداني، امنيت و صلح، کسب‌وکار، و بزرگي و عظمت اين قوم نسبت‌به ديگران است. از اين سرزمين به‌مثابة بهشت توصيف شده است که مملو از نعمت‌هاست. ادعايشان اين است که اين سرزمين را خداوند به بني‌اسرائيل داده و ايشان نگاه تقدس‌آميزي به آن دارند. مردم بني‌اسرائيل و يهود بايد در اين سرزمين مقدس باشند؛ دوري از آن، درواقع دوري از خداوند است. به اين سرزمين، که معبد سليمان در آن قرار دارد و خداوند همواره در آن موجود است، سرزمين شير و عسل، سرزمين مقدس يا محل حضور خدا و سرزمين نجات هم گفته شده است (آژير، 1392، ص116ـ124). از اين نگاه، مسئلة نجات به‌معناي بازگشت به سرزمين موعود تفسير شده است. 
يهوديان سرزمين موعود را جايي مي‌دانند که آنجا هيکل سليمان يا معبد سليمان باشد؛ که منظورشان همان بيت‌المقدس است. اصطلاح «سرزمين موعود» بيش از همه در انديشه‌ها و باورهاي صهيونيست‌ها جايگاه دارد که آنان در پهنة فلسطين چنين سرزميني را انتظار مي‌کشند؛ چنان‌که پس از جنگ دوم جهاني يک مثلث ايدئولوژيک پديد آمد که عبارت بود از: مارکسيسم در شوروي، ليبراليسم در آمريکا و صهيونيسم در فلسطين اشغالي يا اسرائيل امروزي. در سال 1990، شوروي دچار فروپاشي شد و ايدئولوژي مارکسيسم به‌حاشيه رفت؛ در سال 2007 ژوزف استيگليتز يکي از اقتصاددانان شهير غرب مقاله‌اي را منتشر کرد که عنوانش «پايان نئوليبراليسم» بود که بيشتر به افول اقتصادي غرب توجه داشت. در اين حالت، تنها ايدئولوژي قابل توجه، صهيونيسم بود؛ هرچند نسبت‌به ليبراليسم و مارکسيسم ضعيف‌تر و عاجزتر است. اينها در سرزمين اشغالي فلسطين به‌نام «اسرائيل» سرزمين موعود خود را جست‌وجو مي‌کردند. در اين سرزمين موعود، مدل افراطي ليبرال تا مدل جامعة کيوبتس در سرزميني از حيفا تا تل‌حبيب يا تل‌آويو تطبيق کردند. پس عنوان صهيونيسم يک مدل التقاطي است که از تلفيق سوسياليسم، ليبراليسم و ژوداييسم پديد آمده است؛ يک ايدئولوژي تک‌ديني، تک‌قومي و تک‌نژادي. سرزمين موعود در اين معنا اتوپيايي صهيونيسم است (واحد پژوهش موعود عصر، 1392، ص191ـ192). يهوديان به سرزمين موعود اعتقاد دارند و همواره انتظار مي‌کشند که روزي اين تبعيد پايان يابد و همة يهوديان در سرزمين موعودشان جمع شوند. مخصوصاً سياسيون يهودي که در خاورميانه نقشه داشتند، از اين باور و شعار خيلي استفاده کردند که «فلسطين سرزمين موعود ماست». هرتصل، بنيان‌گذار و نويسندة کتاب دولت يهود، بيشتر اين مسئله را پيش مي‌کشيد و از بازگشت در سرزمين موعود (فلسطين) ياد مي‌کرد (قنبري آلانق، 1388، ص48). به اين دليل مسئله‌اي که همواره براي آنها تلقين مي‌شود، اين است که قبل از آمدن مسيح، يهوديان بايد مالک تمام سرزمين‌هاي موعود از جانب خداوند باشند. شعار از نيل تا فرات بر اساس اين آية کتاب مقدس جا افتاده است: آن روز بود که خداوند به ابرام عهد بست و گفت از نيل تا فرات را به تو بخشيدم و مرکز حکومت جهاني يهود بيت‌المقدس خواهد بود (پيدايش، 15: 18). از اين لحاظ، فرات تا نيل براي آنها به‌منزلة مناطق مهم و مقدس جلوه مي‌کند و بر اساس اين مفهوم، زمينة جنبش‌هاي صهيونيستي توجيه مي‌شود. 
3ـ2. رهايي و آزادي قوم يهود (گستره)
در انديشة يهوديان مدرن، الهيات يهود به‌روشي فلسفي تفسير شده است. اين فلسفه در پاسخ به تفسيرهاي سنتي از متون مقدس پديد آمد و وجود آن در مورد استقلال، رهايي و اجتماع، همسويي و هم‌پيماني وحي و عقل، و تاريخ‌سازي سنت ادامه يافت (Frank, 2005, p. 2-5). الکساند هورن مي‌نويسد: «بگذاريد عرفاني که به يهوديان عرضه مي‌شد، عرفان يهودي باشد؛ بر اساس ناب‌ترين تراث گذشتة يهودي» (Huss, Marco and von Stuckrad, 2010, p. 189). بسياري از يهوديان ممکن است در عصر روشنگري، رهايي را ابزاري براي ساختن آينده در نظر داشته باشند. در عصر رهايي، جامعة اروپايي به‌عنوان قلمرو جوامع و فرهنگ‌هاي ملي خاص لحاظ مي‌شود (Poorthuis, Bosman, (2009, p. 425؛ اما در عصر کنوني، يهوديان مدرن مسئلة رهايي را به شيوه‌هاي گوناگون لحاظ مي‌کنند؛ مانند: پيروزي نهايي خير بر شر؛ تکامل فردي از طريق تلاش فردي؛ راهکار براي دستيابي به اصلاح اجتماعي؛ و تأسيس و ايجاد دولت مقتدر يهودي. 
همان‌طوري‌ که هرمن کوهن مي‌گويد: فرد گناهکار به‌مثابة کسي است که از طرح خداوندي جدا شده است و لزوماً طرف انسانيت رهايي مي‌يابد تا از اين طريق برنامة خداوندي براي بشريت تحقق يابد؛ اما مردخاي کاپلان کسي است که به‌جاي رهايي، از رستگاري استفاده مي‌کند (خشک‌جان و رضايي‌پناه، 1396، ص54). از اين نظر است که رستگاري نتيجة عمل انساني است که دنياي اطراف ما و ديگران را نيز دربر مي‌گيرد. رستگاري اجتماعي هم درواقع تداوم اهداف اجتماعي است که بتواند ظرفيت لازم را براي رشد افراد مهيا کند (Waxman, 1958, p. 33). 
يهوديانِ با رويکرد مذهبي، قبل از پيدايش ايدئولوژي صهيونيسم، خاخام‌هايي بودند که خواستار بازگشت گروهي به صهيون و سرزمين موعود شدند. سرانجام در اواخر دهة 1920 انقلابي الهياتي وقوع يافت که به‌رهبري خاخام آبراهام ايساک کوک پيش رفت. اجراي فرمان 613 کتاب مقدس که حاوي شرايط آمدن ماشيح و بازگشت همة يهوديان در صهيون و رهايي و آزادي کامل بود، به‌گونة عمل‌گرايانه مورد توجه قرار گرفت (Kimmerling, 2005, p. 122). در اين اواخر که مسئلة برگزيدگي و بقاي يهود بيشتر جايگاه باز کرده، اصلاً خودتعريفي يهودي جديد شامل روح يهوديت است. اين مسئله نسبت‌به تحقق و تثبيت يهودي بودن در فرد و اجتماع است. از اين نگاه، نظرية برگزيده بودن يهوديت مطرح شد تا حق يهوديت در خصوص کسب هويت فرد و جامعه تحقق پيدا کند؛ يعني اين انگيزه ابتدا مذهبي بوده و امروز به‌صورت فرهنگي مشروعيت پيدا کرده است. اين برگزيده بودن، دليل مهمي براي بقاي يهوديت در سطوح مختلفي روحاني و معنوي است (Gurkan, 2009, p. 188). اين آموزه به‌نحوي طعم و بوي نژادپرستي، نخبه‌گرايي يا ايدئولوژي ضد برابرگرايي را دربر داردFrank, 1993, p. 1) ).
در کل، رهايي در يهوديت دو بعد دارد: 
الف) بعد فردي: يهوديان بر اين باورند که خداوند خودش را در وقايع و حوادث تاريخي نشان مي‌دهد. براي اينها خدا در سه معنا قابل فهم است: به‌معناي خالق، به‌معناي آشکارکننده و به‌معناي رهايي‌بخش (Neusner, 1997, p. 65).با اين ديدگاه مي‌گويند: اول توبه و اصلاح صورت مي‌گيرد و بعد رهايي تحقق مي‌يابد؛ چنان‌که جوشوا مي‌گويد: اسرائيل مي‌بايست توبه کند؛ چون مسيح خواهد آمد و آنها را به راه راست هدايت خواهد کرد (Kreamer, 1995, p. 53). هرکس که توبه کند و اصلاح شود و در ميثاق با خداوند بيشتر از او اطاعت کند، به همان اندازه رهايي نصيبش خواهد شد (Bowker, 1970, p. 15). رهايي چيزي است که به آني از رنج چنگ مي‌زند و در هر لحظه‌اي از رنج کشيدن، لحظه‌اي از رهايي را به‌ارمغان مي‌آورد. رهايي در هر لحظه موجود است. منِ واقعي و بالفعل اکنون و اينجا آزاد است؛ تا جايي که همواره با رنج و درد همراه باشد. من، که فرد است، هنوز وظيفة خود را به‌انجام نرسانده و فقط اين را معلوم کرده که بي‌گناهي امکان واقعي در آيندة محدود است. به‌باور يهوديان ارتدوکس، لذتي که در رهايي از رنج احساس مي‌شود، فقط به‌عنوان يک لحظه اعتبار دارد. به‌گفتة مسيح: «شما سامري‌ها چيزي را مي‌پرستيد که اصلاً نمي‌شناسيد؛ لکن ما چيزي را مي‌پرستيم که حداقل شناخت داريم؛ چون رستگاري از يهودي‌هاست» (Alexander, 2015, p. 65-66). به‌باور يهوديان، اينجا منظور، يهوديان ارتدوکس است، نه يهوديت مسيحي که ساختة آمريکاست؛
ب) بعد جمعي: يهوديت، باورمند به رهايي جمعي است. رهايي آنها هم در درون اجتماع و در عرصة تاريخ قابل ملاحظه است ((Saperstein, 1992, p. 552. همين رهايي جمعي را اصطلاحاً «يهوديت نجات» مي‌گويند. اصلاً مفهوم نجات در رهايي جمعي نهفته است. اين امر در پايان دادن تراژدي‌هاي تاريخي قوم يهود ريشه دارد. از دوران حکومت رومي‌ها اين ايده مطرح شد که نجات توسط منجي که همان ماشيح است، صورت مي‌گيرد. اين منجي گاه به‌عنوان «پادشاه موعود» مورد اشاره بود؛ گاهي به‌عنوان «چوپان خوب» و گاهي هم به‌عنوان يک «بندة خالص» مطرح بود. اين چيزي است که در کتب مقدس با آرمان‌هاي يهود رقم خورده است. مخصوصاً عاموس نبي بيشتر از آن ياد کرده است؛ يعني يهوديان اميدوار به آينده بودند که تمام آرزوهاي آن در چهارچوب ظهور دورة مسيح محقق مي‌شود که از آن به «عصر طلايي روزگار خوش باستان» ياد کرده است؛ چنان‌که ابن‌ميمون مي‌گويد: «من به‌شدت انتظار ماشيح را مي‌کشم و به آمدنش اميد دارم؛ اما اينکه چه وقت و در کجا، نمي‌دانم» (Levinas, 1990, p. 32) همچنين در گفتار اشعياي نبي آمده است: 
خداوند بر يعقوب رحم کرده، اسرائيل را بار ديگر خواهد برگزيد و در سرزمينش آرام خواهد داد؛ غربا با او ملحق شده، با خاندان يعقوب يک‌جا خواهند شد و اقوام ايشان را برداشته، به مکان خودشان خواهند آورد و سرانجام، خاندان اسرائيل اينان را در سرزمين خداوند براي کنيزي و بندگي مملوک خويش خواهند ساخت (اشعيا، 14: 1ـ4). 
4ـ2. وقت موعود
وقت موعود همان زماني است که منجي موعود در سرزمين موعود ظهور مي‌کند و به انتظار منتظرانش پايان مي‌دهد؛ اما در مورد تاريخ آمدن شخص منجي موعود اختلاف‌نظر شديدي هست. در آموزه‌هاي يهوديان يک عقيدة قديمي وجود داشت که جهان شش هزار سال دوام دارد و در هزارة هفتم جهان نابود خواهد شد که همان زمان موعود خواهد بود. اين هزاره‌ها را هم به تناسب ايام آفرينش نسبت مي‌دهند. 
بنا به پيشگويي‌هاي الهيون يهودي با استناد به کتب مقدسشان، پسر داود پس از سپري شدن 85 يوبيل خواهد آمد. اينجا منظور از يوبيل همان جشن پنجاه‌ساله در نزد آنهاست که در مجموع 4250 سال مي‌شود. طبق دست‌نويس يکي از ربانيون که از شهر روم آمده است (کرينستون، 1377، ص70)، پس از 4291 سال از آغاز خلقت (ابتداي تاريخ يهود)، جهان يتيم خواهد شد. وي قسمتي از سال‌هاي بعدي را «جنگ تمساح‌ها» و قسمتي را هم «جنگ يأجوج و مأجوج» گفته است؛ ولي در مجموع، خداوند جهان را پيش از هزارة هفتم هرگز با ظهور منجي موعود تجديد نمي‌کند. به‌نقل از ربي حنينا: 
موقعي که چهارصد سال از تخريب و ويراني اورشيلم بگذرد، اگر کسي مزرعه‌اي را که هزار دينار قمت دارد، به يک دينار بفروشد، آن را دوباره خريداري نکند؛ به‌خاطر اينکه آمدن مسيحا نزديک است، او مي‌آيد و چيزي دست تو را نخواهد گرفت (کرينستون، 1377، ص73). 
وي اينها را بيشتر به کتاب دانيال استناد داده است. 
اما وقتي ديدند که بسياري از اين زمان‌هاي موعود گذشت و منجي موعود نيامد، الهيون مردم را از محاسبات و پيش‌بيني دربارة زمان موعود جداً منع کردند و آمدن موعود را مشروط به کارهاي نيک مردم کردند، نه به زمان موعود. اين مسئله حتي به‌حدي رسيد که يکي از الهيون آمدن مسيح / ماشيح را لعن کرد؛ دليلش هم اين بود که اگر محاسبات آنان غلط از آب درآيد، مردم همه از آمدن منجي نااميد مي‌شوند و شايد اين به بطلان اين عقيده منجر شود. آنان بر اين باور شدند که يکي از شرايطي که خداوند با بني‌اسرائيل دربارة آخرالزمان گفته، اين است که هرگز دربارة آخرالزمان اصرار نکنند و نبايد رازهاي آن را فاش کنند؛ ولي باور مسلط ميان الهيون يهود اين است که هر چقدر اينان از گناهان خود بکاهند و توبه کنند، به همان اندازه زودتر او ظهور مي‌کند. 
در آموزه‌هاي آنها از «يوم سبت» يا روز شنبه نيز ياد شده است. گمان مي‌رود که اين روز روز موعود باشد؛ به‌گونه‌اي‌ که اگر يهوديان حتي دو سبت يا يک سبت را توبه کنند و خودشان را از معاصي پاک کنند، احتمال ظهور منجي موعود نزديک‌تر مي‌شود (کرينستون، 1377، ص72ـ73). در آموزه‌هاي يهودي از اين روز به روز تعطيل يا روز استراحت هم معنا شده است که در آن روز، تمام يهوديان کارهايشان را تعطيل مي‌کنند و اين هم ريشه در اين باور دارد که خداوند در اين روز از خلقت اشيا و موجودات فارغ شد و استراحت کرد (حسيني گرگاني، 1390، ص365ـ367)؛ پس بر ما هم لازم است که آن روز را تعطيل باشيم. 
3. اصول موضوعة موعودگرايي در الهيات سياسي يهود
الهيات يهود همواره مرتبط با بعد سياسي‌ و اجتماعي‌اش بوده است. آنان علاوه بر اينکه باور دارند قوم برگزيدة خدا در روي زمين هستند، درعين‌حال معتقدند که رنج‌هاي تاريخي مانند تبعيد، آوارگي، بردگي و کشتار...، همواره دامن‌گير قوم يهود بوده است. ازاين‌رو مسئلة نجات و رهايي در الهيات سياسي يهود بسيار برجسته است و هرازگاهي از آن سخن به‌ميان مي‌آورند. اين رهايي و نجات بدون يک منجي‌ امکان‌پذير نيست. اينجا موضوعات اساسي موعودگرايي يهود به‌دست مي‌آيد. 
1ـ3. باورهاي سياسي 
در کل، مفاهيم و مقولات موعودگرايانه تداعي‌گر آن هستند که انسان مي‌تواند سير و جريان تاريخ را تغيير دهد؛ مانند خداوند در سنت خاخامي يهود؛ اما اينکه آن را چگونه، کي و به چه صورتي انجام خواهد داد، تعيين نشده است. آسمن بنا به مطالعات متمادي که در مورد مصر باستان دارد، موعودگرايي را برآيند رنج قدسي و سرکوب سياسي مي‌داند (Assmann, 1997, p. 395). فلاسفة يهودي چپ‌گرا نوعي موعودگرايي بدون موعود را معرفي کرده‌اند. به اين صورت، دست‌کم گفتمان سياسي سوسياليست سکولار را صورت‌بندي دگرباره کرده و مفاهيم سياسي سکولار را با کلمات موعودگرايي و درعين‌حال با استعاره‌ها ترکيب کرده‌اند (Katz, 2012, p. 82).
که نتيجة باورهاي سياسي موعودگرايي است. اين مسئله، خود را در اسرائيل بازنمايي مي‌کند که نوعي سياست الهياتي را نشان مي‌دهد. آنجا حضور يهوه (خداي اسرائيل) با مفاهيم قدرت، دولت و حکومت و به‌صورت چندوجهي در نظر گرفته مي‌شود؛ يعني آنچه اسرائيل از خود بازنمايي مي‌کند، تنها سياستي نيست که نشان از الهيات نداشته باشد و درعين‌حال الهياتي نيست که تحت انگيزة سياست نباشد (Scott, and Cavanaugh ,2004, p. 9). يعني، هم الهيات متأثر از سياست است و هم سياست متأثر از الهيات، که در قالب موعودگرايي قابل تبيين است. باورهاي سياسي آن شامل موضوعات ذيل است که به‌ترتيب مورد بررسي قرار مي‌گيرد. 
1ـ1ـ3. فراري و بي‌وطن بودن يهوديان
يهوديان بر اين باورند که اين آوارگي زماني به پايان مي‌رسد که منجي موعود بيايد و همة يهوديان را در سرزمين موعود گرد آورد. انگارة بي‌وطن بودن يهوديان ريشه در زمان‌هاي خيلي سابق دارد و تقريباً يک واقعيت تاريخي شمرده مي‌شود. يهوديان پيش از آنکه در قالب جنبش‌هاي صهيونيستي در فلسطين جمع شوند، گروه بي‌وطن و سرگردان بودند. ظاهراً تجمعشان در فلسطين نتيجة همين باورهاي الهياتي است. اين به‌معناي بازگشت يهوديان در وطن آبايي و اجدادي‌شان است؛ آن‌هم پس از يک دورة طولاني آوارگي و بي‌وطني. همين وضعيت موجب شده بود که يهوديان دچار بحران هويت شوند و به‌لحاظ اجتماعي ـ سياسي از طبقات محروم و طردشدة جامعه به‌شمار روند. 
عامة يهوديان بر اين عقيده بودند که اين بي‌وطني، پراکندگي و آوارگي تقدير الهي است (زيد‌آبادي، 1381، ص115ـ116). يهوديان ارتدکس بر اين باور بودند که آوارگي و بي‌وطني يهوديان مشيت و خواست خداوند است و بازگشت به سرزمين موعود زماني امکان دارد که خداوند بخواهد و آن ‌هم به هر شکلي که خدا خودش بخواهد و اين کار از حيطة کار بشر عادي خارج است. در کتاب دايرةالمعارف يهود صحبت از پراکندگي يهود مطرح است که اينان در سراسر جهان پراکنده‌اند و اين پراکندگي هم بي‌هدف و بي‌برنامه نيست؛ بلکه آن را سازمان‌دهي‌شده از سوي استعمارگران غربي و مخصوصاً استعمار انگلوساکسون مي‌دانند. طرح صهيونيستي اسرائيل جزء همين برنامه‌هاست که به‌نحوي سرريز جمعيت غرب به منطقة آفريقا و آسياست (المسيري، 1382، ص34).
بنيان‌گذاران صهيونيسم درواقع روشنفکراني بودند که در غرب تربيت شده بودند. برخي لامذهب و برخي هم خيلي کم پايبند به دين يهود بودند. از اين جهت، قدس يا اورشيلم براي آنان خيلي اهميت نداشت و حتي براي تشکيل دولت يهودي گاهي به آرژانتين، آفريقا و سپس به فلسطين فکر مي‌کردند. ابتدا سرزمين فلسطين براي آنها بي‌اهميت بود؛ اما زماني که مهاجرت يهوديان در فلسطين بيشتر شد، آن وقت سرزمين فلسطين به آرمان اوليه براي تشکيل دولت يهودي تبديل شد و اهميت پيدا کرد. کساني که در تأسيس دولت يهودي نقش داشتند، کاملاً افراد سکولار بودند و اگر هم متدين بودند، ميل نداشتند و نمي‌خواستند که قوانين تورات را در سياست اعمال کنند. ارتدوکس يهود مخالف يهود بود و هنوز هم آنها در اروپا مخالف يهودند و باور دارند که انسان نبايد در کار خدا دخالت داشته باشد؛ يعني آنان هنوز خودشان را در تبعيد مي‌دانند و اقدام به تشکيل دولت يهودي را پيش از منجي و موعود، کفر‌ مي‌دانند. به‌ديد آنها، بايد صبر کرد و از دخالت در سياست پرهيز کرد تا ماشيح ظهور کند (زيدآبادي، 1381، ص72ـ73). در مجموع، اين پديدة آوارگي و طرح و تبليغ آن، در آموزه‌هاي الهياتي ـ سياسي يهوديان دربارة مسئلة موعودگرايي ريشه دارد و تلاش مي‌کنند از اين حربه براي مظلوم نمايي خود در مقابل افکار عمومي جهاني استفاده کنند که تا عصر موعود و ظهور منجي موعود اين وضع ادامه خواهد داشت. 
2ـ1ـ3. سزاوار نبودن يهوديان با ساختار محل زيستشان
پندار يهوديان بر اين است که هر جايي که آنها زيست داشته و دارند، مناسب آنان نبوده و نيست و به‌نحوي با ساختار آن محل و زيستگاهشان ناسازگار بوده‌اند؛ لذا با اميد و دل بستن به منجي موعود، به سرزمين و زيستگاهي دست مي‌يابند که سزاوار يهوديان باشد. اين ناسزاواري از قديم دامن‌گير يهوديان بوده است و هنوز هم جريان دارد. در آموزه‌هاي کاتوليک، يهوديان عامل قتل عيسي به‌شمار مي‌رفتند؛ از اين جهت براي مدت‌ها در کليساها لعن مي‌شدند. به‌نظر اروپايي‌ها نيز يهوديان ملت پست و فرومايه به‌شمار مي‌روند که عامل اصلي استثمار اقتصاد اروپا همين‌ها بودند. ازسوي‌ديگر، نسبت‌به ديگر نژادها داراي زاد و ولد فروان و درعين‌حال فقير بودند. به‌باور بالفور، اينان دشمنان محسوب مي‌شدند که حضورشان در تمدن غرب مفيد نيست؛ ازهمين‌رو آنان تحمل يهوديان را نداشتند و درنتيجه مصمم شدند که يهوديان را از اروپا خالي کنند و در يک سرزمين خارج از اروپا سکنا دهند. چون آنان فقير بودند، با حفر کانال سوئز و حراست و پاسداري از آن، خدمت مهمي براي غرب انجام دادند (شيرودي، بي‌تا: 10). ازسوي‌ديگر، يهوديان با جامعة غرب همسو و همسان نبودند. غرب هم از يهوديان حمايت نمي‌کرد. آنان همواره به‌عنوان عنصر بيگانه ديده مي‌شدند. يهوديان در کل از اين وضع رضايت نداشتند. با توجه به اين مؤلفه‌ها، آنان همواره در پي تأسيس يک دولت مستقل يهودي بودند و اين کار را تنها راهي مي‌دانستند که از شر غرب خلاص شوند. يهوديان از روزي که متواري و پراکنده شدند، در ترکيب با جوامع ديگر خيلي تناسب و سازگاري نداشتند. آنها از قديم‌الايام پراکنده بودند و به نقاط مختلف جهان رفتند و با فرهنگ‌هاي گوناگون آشنا شدند؛ حتي اديان و فرهنگ‌هاي مختلف را تجربه کردند؛ لکن هميشه يک چيز را فراموش نکردند و آن اينکه يهودي‌اند و نبايد در دل اقوام و مليت‌هاي ديگر هضم و جذب شوند (کريميان، 1384، ص183). سنت و روش يهوديان معمولاً هنجارشکني سياسي ـ اخلاقي در سطح ملي و بين‌المللي بوده است. ازهمين‌رو همواره در زندگي فکري و مادي‌شان دچار بحران بودند. 
3ـ1ـ3. حقارت و اهانت يهوديان
يکي از انگيزه‌هاي مهم در تحقير يهوديان، در مسئلة آلفرد دريفوس ريشه دارد. يهوديان سعي دارند تعصب يهوديت را براي نيل به اهدافشان بر اساس همين مسئله نهادينه کنند. او يک افسر يهودي در ارتش فرانسه بود که در سال 1894 به‌اتهام تحويل اسناد مهم نظامي به آلمان دستگير و محاکمه شد و سرانجام به حبس ابد محکوم گشت؛ ولي در سال 1899 حکم برائت گرفت و در سال 1906 به خدمت فراخوانده شد. اين ماجرا باعث شد که به موج‌هاي تازهة يهودآزاري دامن زده شود و يهودگرايي در اروپا شدت يابد. درواقع ميان گروه‌هاي راست و چپ فرانسه يک نزاع تلقي مي‌شد. صهيونيست‌ها اين مسئله را بيشتر به‌عنوان يکي از مظاهر تحقير يهوديت و يهود‌آزاري قلمداد کردند. هرتصل بعداً با استفاده از همين ماجرا کتاب دولت يهود را نوشت و براي نجات يهوديان از اين وضعيت تحقيرآميز و يهودآزاري، طرح تأسيس يک دولت يهودي را مطرح کرد. چنان‌که وايزمن مي‌گويد: 
يهودآزاري يا ضديت و مخالفت با يهود ميکروب است که هر غيريهودي در هر جايي که باشد، اگرچند خودش منکر آن باشد، به آن آلوده است. به‌تعبير ساده‌تر، يهوديان تحقير يهوديت و يهودآزاري را يک بلاي ازلي و ابدي مي‌دانند که فقط توسط تشکيل يک دولت يهودي مي‌توان نجات يافت (احمدي، 1377، ص37). 
به‌نقل از کتاب ريشه‌هاي بحران در خاورميانه، ديويد بن‌گوريون مي‌گويد: «اگر قدرت مي‌داشتم، حتي تعدادي از يهودي‌ها را به مناطق و کشورهاي مختلف مي‌فرستادم تا عمداً يهودآزاري را به‌وجود آورند». اسرائيل سعي کرده است که مفهوم يهودآزاري را براي برچسب زدن به مخالفان خود نهادينه کند؛ چون يهوديان نگاه مخصوص به خودشان دارند و از هر طريق سعي دارند که اين ويژگي و خاص بودنشان را محور توجه قرار دهند؛ چنان‌که يکي از اساتيد دانشگاه حيفا به‌نام هيلر مي‌نويسد: «بلندپروازي، حرص و طمع، از خصيصه‌هاي اصلي اسرائيلي‌هاست و همين خوي باعث مي‌شود که آنان خودشان را نسبت‌به ديگر ملت‌ها ويژه فرض کنند». حتي شعار ماکس نوردو اين بود: «صهيونيستي، يا يهوديت خواهد بود يا هيچ». هرتصل هم در خاطرات خود مي‌نويسد: «تمام جهان به‌استثناي يهوديان، شامل دو مقوله مي‌شوند: يا يهودآزار آشکارند يا پنهان؛ و مردم يهودي بايد براي مقابله با اين نوع دشمني، به ملت و دولت يهود تبديل شوند» (احمدي، 1377، ص38). از نظر آنها، آغاز يهودستيزي و در طول تاريخ يهودآزاري، با شکست دولت يهودي به‌ترتيب در 586م از طرف آشوريان و بابليان آغاز شد و درنتيجه به پراکنده شدن يهوديان به ديگر نقاط جهان انجاميد و نقطة اوج آن در زمان هيتلر در آلمان مشاهده مي‌شود. در مدت اين دوره‌هاي طولاني، يهوديان در روم، لهستان، روسية تزاري و ديگر مناطق بارها سرکوب شدند. تنها در سال 770ش/ 1391م حدود هفتاد هزار نفر فقط به‌دليل نپذيرفتن دين مسيح در اسپانيا کشته شدند. گذشته از آن، يهوديان هميشه از حق مالکيت در برخي مناطق جهان و اشتغال به بعضي حرفه‌ها محروم بودند. افزايش يهودآزاري تصوير تيرگي روزگار پيش از منجي موعود را در يهوديت بيشتر تاريک مي‌کرد (کرينستون، 1377، ص62). قبل از ظهور موعود، يهوديان هرچه بيشتر مورد توهين و تحقير قرار مي‌گيرند و روزگار نابساماني خواهند داشت. 
4ـ1ـ3. يهود قوم برتر و برگزيده
در کتاب عهد عتيق از يهود به‌عنوان قوم برگزيدة خدا نام برده شده که به‌سبب داشته‌هايش از همة مردم روي زمين برتر است. در کتاب سفر پيدايش، به ابرام يا ابراهيم وعدة يک ملت و سرزمين بزرگ و خيلي حاصل‌خيز داده شده است. در فصل دوازدهم آن کتاب از ابراهيم خواسته است تا سرزمين خود را ترک کند و به سرزميني برود که خداوند به ايشان داده است. خداوند مي‌گويد: در آنجا از ابراهيم امت عظيم مي‌خواهم و برايش خير و برکت نازل مي‌کنم؛ يعني از همان زمان مسئلة سرزمين براي يک قوم مطرح بوده است. در بعضي از جاهاي ديگر براي ابراهيم نسلي به‌تعداد ستارگان آسمان داده است؛ يا وقتي پسر يعقوب با دختري اسرائيلي ازدواج کرد، اسحاق براي آنها دعا کرد تا برکت (سرزمين موعود) به او و نسلش داده شود. در مورد موسي و قوم موسي هم از اين قبيل تعبيرات آمده است. اينها نشان مي‌دهند که يهوديان با استفاده از عهد عتيق، خودشان را قوم برگزيده يا قوم خداوند قلمداد مي‌کنند. رهبران بني‌اسرائيل همواره ميان اقوامشان تبليغ مي‌کردند و يادآور مي‌شدند که ياري خداوند با آنان است، اگر از اوامرش اطاعت کنند (آژير، 1392، ص96ـ100). پس به‌زعم آنها خداوند يهود را قوم برتر خلق کرده است و به ديگر ملت‌ها نهايت بدبيني دارند؛ به‌گونه‌اي‌که آنها را حتي در حد حيوان و پايين‌تر از آن تنزل مقام مي‌دهند. به‌عقيدة يهوديان، آنان دو گونه حيوان در اختيار دارند: يکي حيوان چهارپا که منظورشان همان چهارپايان واقعي است و ديگر حيوان دوپا که منظورشان تمام انسان‌هاي غيريهود است (کريميان، 1384، ص187). چنين نگاهي در تفکر جبرگرايانة مربوط به آپارتايد يهود ريشه دارد که برتري و پستي طبع انسان‌ها را منوط به تولدشان مي‌داند. از اين منظر، يهوديان ذاتاً برتر و برگزيده آفريده شده‌اند که ريشه‌هاي تاريخي آن به زمان حضرت ابراهيم برمي‌گردد. خاخام شنيور زالمان حتي کثرت تعداد غيريهود را به کثرت زباله‌ها تشبيه مي‌کند؛ يا حتي زيادي غيريهوديان نسبت‌به يهوديان را به‌مثابة زيادي کاه نسبت‌به دانه‌هاي گندم مي‌دانند و ادعا دارند که يهوديان ذاتاً طيب و پاک‌اند. از اين جهت است که خيلي از باورهاي الهياتي يهود با توجه به اين انگاره تفسير مي‌شود و بر مبناي آن حرکات و اعمال صورت مي‌گيرد؛ چنان‌که فرويد مي‌گويد: 
خودخواهي اينها موجب شده تا به اين اصل باور کنند که يهوديان قوم برگزيدة خداوند هستند. وقتي شکست‌ها و بدبختي‌ها سراغشان آمد، به اين خيال خام خودشان را قناعت دادند که گناهکار بودند و اين باعث شده است که خدا آنان را کيفر بدهد (کريميان، 1384، ص187ـ188). 
مطالب يادشده ريشه در کتاب تلمود دارد. آنجا آمده است که آدم زني از شياطين داشت که نامش ليث بود و شياطين از نسل او متولد شده‌اند که از جمله فرزندان آدم شمرده مي‌شوند. از اين جهت به‌نظر آنها، روح يهوديان از ديگران برتر است؛ زيرا که روح يهود جزء خداوند است؛ همان‌طوري‌ که فرزند جزء پدر است. روح يهود در پيشگاه خداوند بسيار عزيز است؛ چون روح ديگران شيطاني و مثل حيوانات است. بهشت هم فقط از آنِ يهود است؛ لکن جهنم از آنِ مسيحيان و مسلمانان است و تا زماني که حکم انقراض غيريهود صادر نشود، مسيح نمي‌آيد. وقتي او ظهور کند، از زمين لباس پشمي و خمير نان مي‌رويد. آن‌گاه است که سلطه و پادشاهي يهوديان بازمي‌گردد و تمام ملت‌ها مسيح را تکريم و احترام خواهند کرد. آن زمان، هر يهودي حدود 2800 برده و غلام خواهد داشت. 
براي يهوديان ضروري است که ملک و املاک ديگران را خريداري کنند تا غيريهود اصلاً صاحب ملک نباشند و سلطة اقتصادي براي هميشه با يهود باشد. در عيدها براي سگ بايد گوشت و نان داد؛ ولي براي اجنبيان نبايد هيچ چيزي داد؛ چون سگ از غيريهودي بهتر است. همة اين بيگانگان فقط براي خدمت به يهود به‌صورت انسان خلق شده‌اند. اينکه بر غيريهود حتي کوچک‌ترين رحمي روا داشته شود، از عدالت به‌دور است. هرچقدر غيريهودي را بکشيم، به آن مي‌ماند که در راه خدا قرباني کرده باشيم. خداوند دو گونه حيوان خلق کرده است: يکي حيوانات بي‌شعور و غيرناطقه و ديگري هم حيوانات ناطقه؛ چون خداوند مي‌دانست که يهوديان به دو نوع حيوانات نياز دارند و بر يهوديان است که از آن حيوانات سواري بگيرند. از همين روست که ما را در اطراف و اکناف عالم پراکنده کرده است. ما ناگزيريم دخترهاي خوشگل و مقبول خود را به ازدواج وزيران و پادشاهان و شخصيت‌هاي مطرح يهودي درآوريم تا از اين طريق بر حکومت‌هاي دنيا سلطه پيدا کنيم (نجفي يزدي، 1379، ص16ـ23). 
اينها نشان مي‌دهند که چند ويژگي اساسي در نهان يهود و يهوديان است و آن اينکه آنان در نهايت تعصب‌اند؛ عزلت‌گرا و مظلوم‌نمايند؛ و ديگر اينکه در نهايت پيمان‌شکني و جعل و تحريف هستند؛ بدبيني و بي‌اعتمادي جزء خصيصه‌هاي انفکاک‌ناپذير آنان است و سلطه و چيرگي بر ديگران و استفاده از زور و ديکتاتوري را جزء برنامه‌هاي ذاتي خود مي‌دانند. 
اين برگزيدگي قوم يهود در کتب مقدسشان به‌صورت کلي به چند مفهوم به‌کار رفته است: 1. انتخاب افراد از جانب خداوند براي انجام يک نقش خاص و ويژه؛ 2. برگزيده شدن به‌عنوان پادشاه؛ 3. تخصيص يک مکان ويژه براي پرستش. لکن تفسيرهاي که از آن شده، صورت‌هاي گوناگون يافته است: 1. برگزيدگي را به‌عنوان تفوق و برتري يهود گفته‌اند. اين خود سه صورت پيدا مي‌کند که عبارت‌اند از: الف) قوم برتر است؛ چون يهود تنها ملتي است که بار امانت الهي را بر دوش گرفته؛ ب) به‌مفهوم برتري نژادي و عرفي است؛ ج) به‌لحاظ اخلاقي از همه برتر است؛ 2. برگزيدگي به‌مفهوم مسؤليت ديني است و تنها اينها خادم خداوند شمرده مي‌شوند؛ 3. اين برگزيدگي از اسرار الهي است؛ 4. اين برگزيدگي يک حکم الهي است؛ 5. برگزيدگي يک موهبت خداوندي به‌شمار مي‌رود (قزلباش، 1389، ص134). 
مارتين لوتر بيشتر به ستايش يهوديان قلم زده است. او که متأثر از مسيحيت عبراني بوده، به‌منظور تشويق يهوديان براي ملحق شدن به جنبش پروتستانيسم از يهوديان توصيف به‌عمل آورده است. او کتابي دارد به‌نام مسيح يک يهودي زاده شد. وي در اين کتاب انگارة نژادپرستانه را بر مبناي برتري قوم يهود تبيين مي‌کند؛ با اين طرح که يهوديان براي ابلاغ پيام خدا به تمام نقاط زمين انتخاب شده‌اند: «حامل برترين خون‌ها، رگ‌هاي يهوديان هستند... روح‌القدس توسط يهوديان کتاب مقدس را به کل نقاط جهان برد. آنان فرزندان خدايند...» (سوسائتي و برتش، 1949، ص263). از آن به بعد، يهودآزاري کاهش يافت. 
2ـ3. بازتاب‌هاي سياسي
باورهاي موعودگرايانه در الهيات سياسي يهوديت بازتاب‌هاي در جوامع و جغرافياها داشت؛ مخصوصاً در خاورميانة معاصر که بازتاب‌هاي آن بيشتر قابل ملاحظه است. در اين قسمت، فقط بازتاب‌هايي که وجهة سياسي موعودگرايي در الهيات سياسي يهوديت دارد، مورد بررسي قرار مي‌گيرد. 
1ـ2ـ3. اتحاد بني‌اسرائيل
يکي ديگر از بازتاب‌هاي سياسي انديشة موعودگرايي در يهوديت، مسئلة اتحاد و ديانت تمام قوم يهود و پيروان يهودي است. باور آنان اين است که وقتي ماشيح ظهور کند، علاوه بر اينکه مدينة فاضله تشکيل مي‌شود و جهان سر و ساماني جديد به خود مي‌گيرد و اصلاح مي‌شود، مهم‌تر از همه، يهوديان همگي از اسارت، بندگي و آوارگي خلاص مي‌شوند و تمام يهوديان در سرزمين موعود يک‌جا اتحاد پيدا مي‌کنند. به‌عقيدة آنها، چون خداوند فرموده است که در آن زمان شاخة عدالت براي داود نبي روييده مي‌شود و عدالت و انصاف در سراسر زمين روييده خواهد شد، يهوديان همه در اورشيلم با امنيت تمام مسکن اختيار خواهند کرد. در چنين روزگاري خواهد بود که تمام کشورهاي دنيا فرزندان متفرق يهود را به وطن آبا و اجدادي‌شان خواهند فرستاد. سرانجام همة يهوديان در سرزمين موعودشان متحد مي‌شوند. پس از آن، ديگر هرگز دچار تفرقه و پراکندگي نخواهند شد (بوروني، 1389، ص32ـ33). از اين جهت، در ديد آنها مسئلة عدالت عبارت از اتحاد و يکپارچگي ملت يهود و نجات آنها از تعدي و ظلم است. به آن روز دل خوش مي‌کنند و اميدوارند. 
2ـ2ـ3. نابودي ملت‌هاي ديگر و قدرت جهاني بني‌اسرائيل 
باور يهوديان در باب منجي موعود چنين است: وقتي ماشيح بيايد، خوبان را از بدان تفکيک و رستگاران را از معصيت‌کاران جدا مي‌کند؛ درنتيجه صالحان و نيکوکاران را به بهشت راهي کرده، در مقابل، اشرار، بدکاران و مشرکان را وارد جهنم مي‌کند (شاکري زواردهي، 1389، ص81)؛ قضاوت نهايي صورت مي‌گيرد که بر بني‌اسرائيل با تساهل برخورد مي‌شود. نکتة جالب اين است که همة آنها مدعي اعتقاد به توحيد هستند و خود را موحد مي‌دانند. در باب اينکه در عصر ماشيح غيريهوديان به يهوديت خواهند گرويد يا نه، ميان الهيون يهود اختلاف‌نظر هست: برخي بر اين باورند که ايمان غيريهوديان در آن هنگام پذيرفته نخواهد شد؛ چون انگيزة آنها اين است که از شادي‌ها و خوبي‌هاي عصر ظهور ماشيح مستفيد شوند، نه به اين خاطر که از اصول خالصانة يهوديت پيروي کنند و تسليم اصول يهوديت شوند. بقيه‌شان بر اين باورند که آرزوهاي امت‌ها و ملت‌هاي ديگر نيز پذيرفته خواهد شد؛ اما خيلي به‌سختي (کرينستون، 1377، ص67). وجه سخت بودنش شايد در اين باشد که آن آرزوهايي که متناسب با اميال يهوديت و بر وفق ميل يهوديان باشد، پذيرش شود؛ يا به‌جرم اينکه قبلاً يهود نبوده‌اند، نوعي جزا و مکافات براي غيريهوديان باشد.
3ـ2ـ3. پديد آمدن جنبش‌هاي صهيونيستي و تلاش براي تشکيل دولت مستقل براي يهوديان در خاورميانه
مرکز صهيونيسم در خاورميانه، فلسطين اشغالي موسوم به اسرائيل است که در سال 1948م تأسيس شد. يکي از باورها و کارويژه‌هاي اساسي جنبش‌هاي صهيونيستي، طرح خاورميانة بزرگ است که در نتيجة آن، اسرائيل بايد به جامعة کشورهاي عربي پيوست داشته باشد و آن شعار «نيل تا فرات» عملي شود. بر اساس کتاب تلمود، يهود همواره در فکر استقلال سياسي است و اين از آرزوهاي قديم و ديرينة آنان بوده است. رسيدن به چنين هدفي، تنها با آمدن منجي موعود (ماشيح) امکان‌پذير است (شاکري زواردهي، 1389، ص46). اين باور در فکر و ذهن يهوديان هست که قدرت جهاني سرانجام به اسرائيل تعلق مي‌گيرد و اسرائيل همان يهوديان است (حکمت و ديگران، 1402، ص39ـ58). پس از سال‌ها آوارگي و اسارت، آن روزي که تمام قدرت جهان در دست يهوديان باشد و تمام ملت‌هاي ديگر از آنان فرمان برند، فقط با آمدن ماشيح فرامي‌رسد. در آموزه‌هاي آنان بارها آمده است که حکم خداوند به پادشاه و تشکيل پادشاهي است؛ چنان‌که معناي ماشيح «تدهين‌شده» است. اين تلقي اسرائيلي‌ها از پادشاه است. تدهين‌شده بيش از هر چيزي بيان‌کنندة برگزيدگي پادشاه توسط يهوده است و اين قدرت الهي را در پادشاه استقرار مي‌بخشد و او را بر قوم اسرائيل مسلط مي‌سازد و استعداد نجات قوم را از دست دشمنان بيشتر فراهم مي‌کند. پادشاه تدهين شده است که به قدرت فراانساني دست يابد (آژير، 1392، ص23ـ132)؛ چنان‌که جان بي‌ناس باور داشت که ماشيح براي يهوديان قدرت جهاني خواهد داد. پس استقلال سياسي، تشکيل حکومت جهاني و تنها ملت قدرتمند در جهان، از آنِ يهود خواهد بود. 
بر اساس نظرية آگامبن، يهوديان در پي تسريع رسيدن آن زمان و آن اقتدار جهاني از طريق خيزش‌ها و جنبش‌ها هستند؛ لذا جنبش‌هاي صهيونيستي بر اساس باورهاي موعودگرايانه‌شان و اسطوره‌هاي تاريخي‌اي که دارند و بر اساس باورهايي همچون قوم برگزيده، سرزمين موعود، سرزمين اجدادي، تبعيد و يهودستيزي شکل گرفته است. اين جنبش‌ها زادة جنگ بوده و آنان همواره در پي جنگ‌اند و با جنگ بزرگ شده‌اند. از اهداف جنبش‌هاي صهيونيستي، تشويق مهاجرت يهوديان به فلسطين و تشکيل قدرت‌هاي بزرگ و دولت مستقل براي يهوديان است؛ يعني به‌نحوي جنبش‌هاي چندمنظوره تلقي مي‌شود. اين نتيجة بازتاب الهياتي و الهياتي از موعودگرايي است. 
نتيجه‌گيري
بر اساس آنچه بررسي شد، از موعودگرايي در يهوديت خوانش الهياتي وجود دارد که موضوعات اساسي آن شامل باورهاي سياسي و بازتاب‌هاي سياسي است. از نظر آگامبن، وقوع آخرالزمان بايد تسريع شود و موعودگرايي يک دورة استثنايي است که در فراخوان آن، همه چيز بي‌قرار است؛ تا اينکه کار به آنجا مي‌رسد که موجود موعود در وجود انسان زندگي مي‌کند. موعودگرايي در يهوديت مستعدترين ساختار سياسي را براي قيام‌ها و انقلاب‌هاي صهيونيستي مهيا مي‌سازد؛ چون در قالب موعودگرايي است که گروه‌بندي‌ها صورت مي‌پذيرد. بر اين اساس، آنها به سرزمين موعود اعتقاد دارند که از نيل تا فرات را شامل مي‌شود و يهوديان بايد بر اين سرزمين‌ها استيلا پيدا کنند تا آزادي و رهايي آنها محقق شود؛ لکن زمان اين رهايي دقيقاً معلوم نيست و بايد تلاش شود که زودتر انجام شود. همان‌گونه‌که آگامبن از تسريع وقوع آخرالزمان صحبت مي‌کند، باور يهوديان هم بر اين است که آنان تاکنون در حالت فراري و بي‌سرزميني قرار دارند و محل زيستشان معين و مناسب حال يهوديان نيست و درعين‌حال در طول ساليان متمادي توهين و تحقير شدند و هنوز هم اين وضعيت ادامه دارد؛ درحالي‌که به‌عقيدة آنها، يهوديان قوم برگزيدة خداوند و نژاد برتر بر روي زمين‌اند و مي‌بايست چون قوم برتر زيست داشته باشند. اين زماني امکان‌پذير است که همة بني‌اسرائيل متحد و مستقل شوند و حکومت مقتدر يهودي را تشکيل دهند که خيزش‌ها و جنبش‌هاي صهيونيستي شکل گيرند و به‌صورت خسته‌ناپذير مبارزه کنند تا ملت‌هاي ديگر را نابود و بني‌اسرائيل و يهوديان را صاحب شکوه و اقتدار سازند. بنابراين، نتيجة روايت الهياتي از موعودگرايي يهوديت در عرصة سياست، پديد آمدن جنبش‌هاي صهيونيستي و تشکيل دولت اسرائيل براي يهوديان است.