معرفت ادیان، سال پانزدهم، شماره چهارم، پیاپی 60، پاییز 1403، صفحات 139-154

    گونه شناسی منجی در آیین مانوی

    نویسندگان:
    ✍️ سیدسعیدرضا منتظری / دانشیار گروه ادیان و عرفان پردیس فارابی دانشگاه تهران / ssmontazery@ut.ac.ir
    علی تنهادوست / دانشجوی دکتری ادیان ایران باستان دانشگاه ادیان و مذاهب قم / tanhadoostali@gmail.com
    صفحه‌ها: 139-154 تاریخ دریافت: 1402/06/18 تاریخ پذیرش: 1402/10/30
    doi 10.22034/marefateadyan.2024.2021891
    چکیده: 
    یکی از اساسی‌ترین آموزه‌ها در نجات‌شناسی، انگاره‌ی منجی است. آیین مانوی همچون سایر آیین‌های گنوسی رستگاری انسان را در کسب معرفتِ اشراقی می‌داند؛ معرفتی که از راه کشف حاصل می‌شود و عوامل مختلفی ـ ازجمله منجی ـ در رسیدن به این جایگاه نقشِ کلیدی را ایفا میکنند. در متون مختلف باقی‌مانده از کیش مانوی، به منجی و نقش او در نجات انسان اشارات متعددی شده است؛ اما بسته به جغرافیای تبلیغی، مصادیق مختلفی برای این آموزه معرفی می‌شود. در تحقیقات و پژوهش‌های به‌عمل‌آمده در این راستا، غالباً به شخص «عیسی» و «منوهمد روشن» پرداخته شده است. این نوشتار درصدد آن است که ماهیت و کارکرد منجی و مصادیق مختلف آن در مانویت را با توجه به اساطیر و متون مقدس مانوی واکاود. ازآنجایی‌که آیین مانوی دارای مضامین التقاطی پیچیده‌ای است، تحقیق در انگاره‌ی منجی می‌تواند به روشن شدن این مطلب کمک کند که مانی در تبیین آن، نظر به کدام دین و مذهب داشته است.
    کلمات کلیدی: 
    مانويت
    آيين‌هاي گنوسي
    اساطير مانوي
    نجات‌شناسي
    منجي
    Article data in English (انگلیسی)
    Title: 
    Typology of the Savior in Manichaeism
    Abstract: 
    One of the most fundamental doctrines in salvationism is the concept of the savior. Like other Gnostic religions, according to the Manichaean religion, the salvation of human depends on acquiring illumination knowledge; the knowledge is obtained through discovery and various factors play a key role in reaching this position- including the savior. The texts remaining from the Manichaean religion variously mention the Savior and his role in saving mankind; but depending on the preaching geography, different referents are introduced for this teaching. According to the researches done on this topic, "Jesus" and "Manohmed Roshan" are often mentioned. This article aims to analyze the nature and function of the savior and its various referents in Manichaeism considering Manichae mythology and scriptures. Since Manichaeism has complex eclectic themes, a research on the idea of the Savior can help to clarify which religion or sect did Mani have in mind when explaining the savior.
    Keywords: 
    Manichaeism
    Gnostic rituals
    Manichaean mythology
    Salvationism
    savior
    References: 
    • Albrecht, S. C. R. (2009/1388 SH). Manichaean Psalms. Translated by Abolghasem Esmailpour. Tehran: Ostoure.
    • Esmailpour, Abolghasem. (2017). Hymns of Light. Tehran: Hirmand.
    • Eliade, Mircea. (2016). The History of Religious Ideas. Translated by Mani Salehi Allameh. Tehran: Naylufar.
    • Eliade, Mircea. (2018). Myth and Reality. Translated by Mani Salehi Allameh. Tehran: Parseh Translation & Publishing Center.
    • Burkitt, Francis Crawford. (2022). Religion of the Manichaeans. Translated by Seyed Saeed Reza Montazeri and Peyman Samimi. Tehran: Ta’les.
    • Boyce, Mary. (2005). Examination of Manichaean Literature in Middle Persian and Parthian Texts. Translated by Omid Behabahani and Abolhassan Tahami. Tehran: Bundahishn.
    • Bahar, Mehrdad & Esmailpour, Abolghasem. (2015). Manichaean Literature. Tehran: Karnameh.
    • Behabahani, Omid. (2003). "Who is the Living Spirit?” Journal of Iranian Studies, 2(4), 41-52.
    • Polotsky (2016). Kephalaia. Translated by Maryam Ghanei and Somayeh Moshayekh. Tehran: Tahouri.
    • Tardieu, Michel. (2021). Manichaeanism. Translated by Seyed Ahmad Qaemmaqami and others. Tehran: Ta’les.
    • Taqizadeh, Seyed Hassan. (2009). Manichaean Studies. Tehran: Toos.
    • Hajiani, Farrokh. (2008). "The Character of Jesus Christ in Manichaean Texts." Iranian Studies Journal, 7(13), 41-55.
    • Derakhshan Moghaddam, Parisa. (2016). The Sermon of New Brightness. Tehran: Matn dar Matn.
    • Decret, François. (2018). Mani and the Manichaean Tradition. Translated by Abbas Bagheri. Tehran: Farzan Rooz.
    • Römer, Cornelia. (2009). In Search of a Lost Religion (Religion of Mani). Translated by Amir Hossein Akbari Shalchi. Tehran: Pazhine.
    • Zarshenas, Zohreh. (2016). "Mani and Manichaeanism." In: Religions and Sects in Ancient Iran. Tehran: SAMT.
    • Sundermann, Werner. (1996). "Revisiting the Position of Mithra in Manichaean Theology." Translated by Omid Behabahani. Quarterly Journal of Culture, 9(17), 201-220.
    • Sundermann, Werner. (2014). The Advice of Nuhumad Roshan. Translated by Rahman Bakhtiari. Tehran: Institute for Humanities and Cultural Studies.
    • Sundermann, Werner. (2021). "Christ in Manichaeanism." In: Manichaean Christ. Translated by Hamid Reza Ardestani Rostami. Pages 225-238. Tehran: Negahe Moaser.
    • Shrewd, Pradzaktor. (2017). Iranian Elements in Manichaean Religion. Translated by Mohammad Shokri Fomashi. Tehran: Tahouri.
    • Gharib, Badralzaman. (2007). Researches in Ancient and Middle Iranian. Efforts by Mohammad Shokri Fomashi. Tehran: Tahouri.
    • Corbin, Henry. (2014). Spiritual and Philosophical Perspectives of Iranian Islam. Translated by Ensheallah Rahmati. Tehran: Sophia.
    • Gnoli, Gerardo. (2017). "Mani and Manichaean Religion" in: Gnostic Literature. Translated by Abolghasem Esmailpour. Tehran: Hirmand.
    • Widengren, Geo. (2011). Mani and His Teachings. Translated by Nazhat Safaie Esfahani. Tehran: Markaz.
    • Widengren, Geo. (2014). "Manichaean Religion and Its Iranian Context." In: Cambridge History. Volume 3 / Section 2. Translated by Hassan Anoosheh. Tehran: Amir Kabir.
    • Jonas, Hans. (2019). Gnostic Religion. Translated by Mashallah Kochaki and Hamid Hashemi. Qom: University of Religions and Denominations.
    • Franzmann, Majella. (2003). Jesus in the Manichaean Writings. London & New York: T & T Clark.
    • Jackson, A. V. Williams. (1930). "A Sketch of the Manichaean Doctrine of the Future Life." Journal of the American Oriental Society, Vol. 50, 177-198.
    • Sundermann, Werner. (1998). "Manichaean Eschatology." Encyclopaedia Iranica, Vol. 8, 569-575.
    • Widengren, Geo. (1945). The Great Vohu Manah and the Apostle of God. Uppsala: Universitets Arsskrift. Lundequist.
    References: 
    • آلبری، سی. آر. سی (1388). زبور مانوی. ترجمة ابوالقاسم اسماعیل‌پور. تهران: اسطوره.
    • اسماعیل‌پور، ابوالقاسم (1396). سرودهای روشنایی. تهران: هیرمند.
    • الیاده، میرچا (1395). تاریخ اندیشه‌های دینی. ترجمة مانی صالحی علامه. تهران: نیلوفر.
    • الیاده، میرچا (1397). اسطوره و واقعیت. ترجمة مانی صالحی علامه. تهران: بنگاه ترجمه و نشر پارسه.
    • بورکیت، فرانسیس کراوفورد (1401). دین مانویان. ترجمة سیدسعیدرضا منتظری و پیمان صمیمی. تهران: ثالث.
    • بویس، مری (1384). بررسی ادبیات مانوی در متن‌های پارسی میانه و پارتی. ترجمة امید بهبهانی و ابوالحسن تهامی. تهران: بندهشن.
    • بهار، مهرداد و اسماعیل‌پور، ابوالقاسم (1394). ادبیات مانوی. تهران: کارنامه.
    • بهبهانی، امید (1382). روح زنده کیست؟ مجلة مطالعات ایرانی، 2(4)، 41ـ52.
    • پولوتسکی (1395). کفالایا. ترجمة مریم قانعی و سمیه مشایخ. تهران: طهوری.
    • تاردیو، میشل (1400). مانویت. ترجمة سیداحمد قائم‌مقامی و دیگران. تهران: ثالث.
    • تقی‌زاده، سیدحسن (1388). مانی‌شناسی. تهران: توس.
    • حاجیانی، فرخ (1387). شخصیت عیسی مسیح در متون مانوی. مجلة مطالعات ایرانی، 7(13)، 41ـ55.
    • درخشان مقدم، پریسا (1395). موعظۀ نوس روشن. تهران: متن‌درمتن.
    • دکره، فرانسوا (1397). مانی و سنت مانوی. ترجمة عباس باقری. تهران: فرزان روز.
    • رومر، کورنلیا (1388). در جست‌وجوی دینی گمشده (دین مانی). ترجمة امیرحسین اکبری شالچی. تهران: پازینه.
    • زرشناس، زهره (1395). مانی و مانویت. در: ادیان و مذاهب در ایران باستان. تهران: سمت.
    • زوندرمان، ورنر (1375). بازنگری جایگاه مهر در یزدان‌شناسی مانوی. ترجمة امید بهبهانی. فصلنامة فرهنگ، 9(17)، 201ـ220.
    • زوندرمان، ورنر (1393). اندرز منوهمد روشن. ترجمة رحمان بختیاری. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
    • زوندرمان، ورنر (1400). مسیح در مانویت. در: مسیح مانوی. ترجمة حمیدرضا اردستانی رستمی. 225-238. تهران: نگاه معاصر.
    • شروو، پرادزاکتور (1396). عناصر ایرانی در کیش مانوی. ترجمة محمد شکری فومشی. تهران: طهوری.
    • قریب، بدرالزمان (1386). پژوهش‌های ایران باستان و میانه. کوشش محمد شکری فومشی. تهران: طهوری.
    • کربن، هانری (1393). چشم‌اندازهای معنوی و فلسفی اسلام ایرانی. ترجمة انشاءالله رحمتی. تهران: سوفیا.
    • نیولی، گراردو (1396). مانی و کیش مانوی در: ادبیات گنوسی. ترجمة ابوالقاسم اسماعیل‌پور. تهران: هیرمند.
    • ویدن‌گرن، گئو (1390). مانی و تعلیمات او. ترجمة نزهت صفای اصفهانی. تهران: مرکز.
    • ویدن‌گرن، گئو (1393). آیین مانوی و زمینۀ ایرانی آن. در: تاریخ کمبریج. ج3/ ق2. ترجمة حسن انوشه. تهران: امیرکبیر.
    • یوناس، هانس (1398). کیش گنوسی. ترجمة ماشاالله کوچکی و حمید هاشمی. قم: دانشگاه ادیان و مذاهب.
    • بازدید: 90
    شیوه ارجاع به این مقاله: RIS Mendeley BibTeX APA MLA HARVARD VANCOUVER

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    منتظری، سیدسعیدرضا، تنهادوست، علی.(1403) گونه شناسی منجی در آیین مانوی. فصلنامه معرفت ادیان، 15(4)، 139-154 https://doi.org/10.22034/marefateadyan.2024.2021891

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    سیدسعیدرضا منتظری؛ علی تنهادوست."گونه شناسی منجی در آیین مانوی". فصلنامه معرفت ادیان، 15، 4، 1403، 139-154

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    منتظری، سیدسعیدرضا، تنهادوست، علی.(1403) 'گونه شناسی منجی در آیین مانوی'، فصلنامه معرفت ادیان، 15(4), pp. 139-154

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    منتظری، سیدسعیدرضا، تنهادوست، علی. گونه شناسی منجی در آیین مانوی. معرفت ادیان، 15, 1403؛ 15(4): 139-154