A New Study of the Meaning of "Majus", and Its Examples with an Emphasis on Islamic Narrations
Article Type:
Research
Writers:
✍️ Seyyed Mohammad Hajati Shuroki 
/ / Ph.D. of Religions and Mysticism, Imam Khomeini Educational and Research Institute / m.hajati@qom.ac.ir
/ / Ph.D. of Religions and Mysticism, Imam Khomeini Educational and Research Institute / m.hajati@qom.ac.ir Sayed Ali Hassani Amoli / Associate Professor of Religions and Mysticism Department at Imam Khomeini Educational and Research Institute / seyedAli5@Gmail.com
/ Associate Professor of Religions and Mysticism Department at Imam Khomeini Educational and Research Institute / seyedAli5@Gmail.comAbstract:
One of the most frequently used words, especially in ancient narrative texts, is the word "majus". There are significant number of hadiths on this word in the Islamic tradition. The question of this article is to determine the referents of “majus” in Islamic texts. There are two general views about the referent of “majus”. Some writers have considered a wide range for the referents of “majus” and have named several sects for it; while they disagree on the number and names of these sects. Mentioning the supporters of this point of view and criticizing their idea, this article deals with the history of the followers of ancient Iranian religions and considers Zoroastrianism to be the only living religion of ancient Iran, which has active followers; Zoroastrians are the only ones who can be the referent of “majus”. Analyzing and comparing “majus” in the Islamic narrations, this article chooses this point of view that Zoroastrians are the only referents of “majus” in Islamic religious texts.
چکیده و کلیدواژه فارسی (Persian)
Title :کاوشی نو در معنا و مصداق‌یابی «مجوس» با تأکید بر روایات اسلامی
Abstract:
از واژه های پرکاربرد، به ویژه در متون نقلی کهن، واژه‌ی «مجوس» است. این واژه در منابع روایی اسلام سهم قابل توجه از احادیث را به خود اختصاص داده است. آنچه حائز اهمیت و مبنای این نوشتار بوده، تعیین مصداق مجوس در متون اسلامی است. دو دیدگاه کلی درباره‌ی مصداق مجوس مطرح است. برخی نویسندگان دایره‌ی مصادیق مجوس را گسترده دانسته و برای آن فرقه های متعددی نام برده اند که در تعداد و اسامی این فرقه ها با یکدیگر اختلاف دارند. نوشتار پیش رو پس از ذکر موافقان این دیدگاه و نقد دیدگاه آنان، به سرگذشت پیروان ادیان ایران باستان پرداخته و تنها دین زنده‌ی ایران باستان را آیین زرتشت دانسته است که پیروان فعالی دارند و تنها زرتشتیان اند که می توانند مصداق مجوس باشند؛ سپس با تحلیل و تطبیق مجوس در روایات اسلامی، این دیدگاه را برگزیده است که تنها مصداق مجوس در متون دینی اسلام، زرتشتیان هستند.
References:
- ابن‌اثير، مبارك‌بن محمد، 1367، النهاية في غريب الحديث و الأثر، تحقيق محمود محمد طناحى و طاهر احمد زاوى، چ چهارم، قم، اسماعيليان.
- ابن‌سيده، على‌بن اسماعيل، بي‌تا، المخصص، بيروت، دار الكتب العلمية.
- ابن‌فارس، احمدبن، 1404ق، معجم مقاييس اللغه، تحقيق عبدالسلام محمد‌هارون، قم، مكتب الاعلام الاسلامي.
- ابوالعلاء المعري، احمدبن عبدالله، 1988م، لزوم ما لا يلزم، شرح نديم عدي، دمشق، دار طلاس.
- ابوالقاسمي، محسن، 1383، دين‌ها و کيش‌هاي ايراني در دوران باستان، تهران، هيرمند.
- ابوريحان بيروني، محمدبن احمد، 1380، الآثار الباقية عن القرون الخالية، تحقيق و تعليق پرويز اذکائي، تهران، مرکز نشر ميراث مکتوب.
- احمدي ميانجي، علي، ۱۳۷۷، مکاتيب الرسول، قم، دارالحديث.
- ازهرى، محمدبن احمد، 1421ق، تهذيب اللغة، بيروت، دار احياء التراث العربي.
- اسماعيل‌پور، ابوالقاسم، 1385، اسطوره آفرينش در آيين ماني، تهران، فکر روز.
- اشپولر، برتولد، ۱۳۶۹، تاريخ ايران در قرون نخستين اسلامي، ترجمة جواد فلاطوري و مريم ميراحمدي، تهران، علمي و فرهنگي.
- اميني، عبدالحسين، 1416ق، الغدير في الکتاب و السنة و الادب، قم، مركز الغدير للدراسات الاسلامية.
- انوري، حسن، 1381، فرهنگ بزرگ سخن، تهران، سخن.
- آذرنوش، آذرتاش، 1354الف، «واژه‌هاي پارسي قرآن و تفسير تبيان شيخ طوسي»، در: يادنامه شيخ طوسي، به کوشش محمد واعظ‌زاده خراساني، مشهد، دانشگاه فردوسي.
- ـــــ ، 1354ب، راه‌هاي نفوذ فارسي در فرهنگ و زبان تازي(پيش از اسلام)، تهران، دانشگاه تهران.
- آمدي، علي‌بن محمد، 1424ق، ابکار الافکار في اصول الدين، تحقيق احمد فريد المزيدي، بيروت، دارالکتب العلمية.
- آملي، سيدحيدر، 1422ق، تفسير المحيط الأعظم و البحر الخضم، تحقيق سيدمحسن موسوى تبريزى، چ سوم، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى.
- باقري، مهري، 1398، دين‌هاي ايران باستان، چ يازدهم، تهران، قطره.
- بروسيوس، ماريا، ۱۳۹۰، ايرانيان عصر باستان، ترجمة هايده مشايخ، تهران، هرمس.
- برهان، محمدحسن‌بن خلف، 1376، برهان قاطع، تصحيح محمد معين، تهران، اميركبير.
- بويس، مري و فرانتز گرنر، 1375، تاريخ کيش زرتشت: پس از اسکندر گجسته، ترجمة همايون صنعتي‌زاده، تهران، توس.
- ـــــ ، 1375، تاريخ کيش زرتشت: هخامنشيان، ترجمة همايون صنعتي‌زاده، چ دوم، تهران، توس.
- ـــــ ، 1376، تاريخ کيش زرتشت، ترجمة همايون صنعتي‌زاده، تهران، توس.
- بهار، مهرداد، 1384، اديان آسيايي، چ پنجم، تهران، چشمه.
- پورداوود، ابراهيم، 1380، يسنا: بخشي از کتاب اوستا، تهران، اساطير.
- پيرنيا، حسن و ديگران، 1390، تاريخ کامل ايران، چ سوم، تهران، دنياي علم، فرهنگ.
- جفري، آرتور، 1372، واژه‌هاي دخيل در قرآن مجيد، ترجمة فريدون بدره‌اي، تهران، توس.
- جواليقي، موهوب‌بن احمد، 1389ق، المعرب من الکلام الاعجمي علي حروف المعجم، تحقيق احمد محمد شاکر، بي‌جا، وزارة الثقافة، مرکز تحقيق التراث و نشره.
- جوهرى، اسماعيل‌بن حماد، 1376ق، الصحاح، تحقيق احمد عبدالغفور عطار، بيروت، دار العلم.
- چوکسي، جمشيد کرشاسپ، ۱۳۸۱، ستيز و سازش: زرتشتيان مغلوب و مسلمانان غالب در جامعه ايران نخستين سده‌هاي اسلامي، ترجمة نادر ميرسعيدي، تهران، ققنوس.
- حاجتي شورکي، سيدمحمد، 1399، شايست و ناشايست دين زرتشت، تهران، تراث.
- حسني رازي، مرتضي‌بن داعي، 1364، تبصرة العوام في معرفة مقالات الانام، تصحيح عباس اقبال، تهران، اساطير.
- حکمت، علي‌اصغر، 1388، تاريخ اديان: اديان بدوي و منقرضه و حيه در جهان و در ايران از بدو تاريخ تاکنون، تهران، پژواک کيوان.
- حميرى، نشوان‌بن سعيد، 1420ق، شمس العلوم، تحقيق مطهر‌بن على اريانى، يوسف محمد عبدالله و حسين‌بن عبداللهعمرى، دمشق، دار الفكر.
- خاتمي، احمد، 1383، فرهنگنامه موضوعي قرآن کريم، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامي.
- خرمشاهي، بهاءالدين، 1377، دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهي، تهران، ناهيد.
- خورشيديان، اردشير، 1393، دهش فرهنگي يا لرک مينوي، تهران، فروهر.
- دينوري، احمدبن داود، 1368، الاخبار الطوال، تحقيق عبدالمنعم عامر، قم، منشورات الرضى.
- ذاکري، مصطفي، 1379، «مغان و نقش آنان در فرهنگ ايران زمين»، معارف، ش 51، ص 95ـ130.
- راوندي، مرتضي، بي‌تا، تاريخ اجتماعي ايران، سوئد، آرش زمانه.
- زرين‌کوب، عبدالحسين، 1371، يادداشت‌ها و انديشه: از مقالات، نقدها و اشارات، چ چهارم، تهران، اساطير.
- زمخشرى، محمود‌بن عمر، 1417ق، الفائق في غريب الحديث، تحقيق ابراهيم شمس‌الدين، بيروت، دارالكتب العلمية.
- سبحاني، جعفر، 1371، فرهنگ عقايد و مذاهب اسلامي، گردآورنده عليرضا سبحاني، قم، توحيد.
- ـــــ ، 1427ق، بحوث في الملل و النحل، قم، مؤسسة امام صادق.
- ستوده، منوچهر، 1385، نامنامه ايلات و عشاير و طوايف، تهران، مرکز دايرةالمعارف بزرگ اسلامي.
- سيوطي، عبدالرحمن‌بن ابي‌بکر، 1408ق ـ الف، المهذب فيما وقع في القرآن من المعرب، شرح سمير حسين حلبي، بيروت، دارالکتب العلمية.
- ـــــ ، 1408ق ـ ب، المتوکلي: فيما ورد في القرآن باللغات الحبشيه و الفارسيه و الروميه و الهنديه و السريانيه و العبرانيه، تحقيق عبدالکريم الزبيدي، بيروت، دارالبلاغة.
- شاکد، شائول، 1387، تحول ثنويت (تنوع آراي ديني در عصر ساساني)، ترجمة سيداحمدرضا قائم‌مقامي، تهران، ماهي.
- شهرستاني، محمدبن عبدالکريم، 1388، الملل و النحل، تحقيق عبدالعزيز محمد الوکيل، قاهره، مؤسسة الحلبي و شرکاه.
- ـــــ ، 1395، ترجمه کتاب الملل و النحل، مترجم ناشناخته، نسخه برگردان دستنويس شماره 2371 کتابخانه اياصوفيا(استانبول)، مقدمه، سيدمحمد عمادي حائري، تهران، مرکز پژوهشي ميراث مکتوب.
- ـــــ ، 1410ق، الملل و النحل، تحقيق عبدالامير علي‌مهنا و علي‌حسن فاعور، بيروت، دارالمعرفة.
- ـــــ ، 1421ق، الملل و النحل، تحقيق محمد عبدالقادر الفاضلي، بيروت، المکتبة العصرية.
- شهمردان، رشيد، ۱۳۶۳، تاريخ زرتشتيان: فرزانگان زرتشتي، تهران، فروهر.
- صدوق، محمدبن على، 1413ق، من لا يحضره الفقيه، تحقيق على‌اكبر غفارى، چ دوم، قم، جامعة مدرسين.
- ـــــ ، 1385، علل الشرائع، قم، كتابفروشى داورى.
- طباطبائي، سيدمحمدحسين، 1417ق، الميزان في تفسيرالقرآن، تصحيح حسين اعلمي، بيروت، اعلمي.
- طبرسى، احمدبن علي، 1403ق، الاحتجاج على أهل اللجاج، تصحيح محمدباقر خرسان، مشهد، مرتضي.
- طبري، محمدبن جرير، 1387، تاريخ الطبري (تاريخ الامم و الملوک)، تحقيق محمدابوالفضل ابراهيم، چ دوم، بيروت، دار التراث.
- طريحى، فخرالدين‌بن، 1375، مجمع البحرين، چ سوم، تحقيق احمد حسينى اشكورى، تهران، مرتضوي.
- طوسى، محمدبن حسن، 1407ق، تهذيب الأحكام، چ چهارم، تحقيق حسن موسوى خرسان، تهران، دار الكتب الاسلامية.
- عباسي، مهرداد، 1395، «زردشت: در منابع اسلامي»، در: دانشنامة جهان اسلام، تهران، بنياد دائرةالمعارف اسلامي.
- عظیم‌زاده، طاهره، 1381، «مجوس در قرآن و روایات»، مطالعات اسلامی، ش 57، ص 157ـ184.
- علیمردی، محمدمهدی و حسن خیبری، 1394، «مجوس در روایات اسلامی»، هفت آسمان، ش67، ص 5-24.
- غياث‌آبادي، رضا، 1384، بيستون: کتيبه داريوش بزرگ، تهران، نويد شيراز.
- فراهيدى، خليل‌بن احمد، 1409ق، العين، چ دوم، قم، هجرت.
- فراي، ريچارد نلسون، 1344، ميراث باستاني ايران، ترجمة مسعود رجب‌نيا، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
- ـــــ ، 1375، عصر زرين فرهنگ ايران باستان، ترجمة مسعود رجب‌نيا، تهران، سروش.
- فيروزآبادى، محمدبن يعقوب، 1415ق، القاموس المحيط، بيروت، دار الكتب العلمية.
- فيومى، احمدبن محمد، 1414ق، المصباح المنير، چ دوم، قم، هجرت.
- قزويني، محمد، 1354، يادداشت‌هاي قزويني، به کوشش ايرج افشار، تهران، دانشگاه تهران.
- کريستن سن، آرتور امانوئل، 1388، مزداپرستي در ايران قديم، ترجمة ذبيح‌الله صفا، چ ششم، تهران، هيرمند.
- کستاز، لويس، بي‌تا، کتاب قاموس سرياني ـ عربي، چ دوم، بيروت، دارالمشرق.
- كلينى، محمدبن يعقوب، 1407ق، الكافي، چ چهارم، تحقيق على‌اكبر غفارى و محمد آخوندى، تهران، دار الكتب الإسلامية.
- مجلسي، محمدباقر، 1403ق، بحارالانوار، تصحيح جمعي از محققان، بيروت، دار احياء التراث العربي.
- محمدحسین‌زاده، عبدالرضا، 1387، «مجوس و اهل کتاب در منابع و مدارک اسلامی»، مطالعات ایرانی، ش 13، ص 181ـ190.
- مزداپور، کتايون و همکاران، 1395، اديان و مذاهب در ايران باستان، چ دوم، تهران، سمت.
- مسعودي، علي‌بن حسين، 1409ق، مروج الذهب و معادن الجوهر، تحقيق اسعد داغر، چ دوم، قم، هجرت.
- مصطفوى، حسن، 1430ق، التحقيق فى كلمات القرآن الكريم، چ سوم، بيروت، مركز نشر آثار علامه مصطفوي.
- معيري، هايده، 1381، مغان در تاريخ باستان، تهران، پژوهشگاه علوم انساني و مطالعات فرهنگي.
- معين، محمد، 1360، فرهنگ فارسي، تهران، اميرکبير.
- مقدسي، مطهر‌بن طاهر، 1374، آفرينش و تاريخ، مقدمه و ترجمه و تعليقات محمدرضا شفيعي کدکني، تهران، آگه.
- ميستري، خجسته، 1387، «زرتشتيان پارسي، گفت‌وگو با موبد خجسته ميستري»، هفت آسمان، ش 39، ص 19ـ44.
- نظامي، احمدبن عمر، ۱۳۳۳، چهار مقاله، تصحيح محمد قزويني و محمد معين، تهران، زوار.
- نميرانيان، کتايون، 1381، «زرتشتيان ايران: نام‌ها و اوصاف آنها»، علوم اجتماعي و انساني دانشگاه شيراز، ش 34، ص 161ـ174.
- نيولي، گراردو، 1390، از زردشت تا ماني، ترجمة آرزو رسولي، تهران، ماهي.
- ويدن گرن، گئو، 1376، ماني و تعليمات او، ترجمة نزهت صفاي اصفهاني، تهران، مركز.
- هدايت، شهرام، 1356، واژه‌هاي ايراني در نوشته‌‌‌هاي باستاني(عبري ـ آرامي ـ کلداني)، تهران، دانشگاه تهران.
- ياقوت حموي، ياقوت‌بن عبدالله، 1995م، معجم البلدان، چ دوم، بيروت، دارصادر.
Cite this article:
RIS
Mendeley
BibTeX
APA
MLA
HARVARD
VANCOUVER
Hajati Shuroki , Seyyed Mohammad, Hassani Amoli , Sayed Ali, , Dawood.(2025) A New Study of the Meaning of "Majus", and Its Examples with an Emphasis on Islamic Narrations. Ma`rifat-e Adyan, 13(4), 7-24
Seyyed Mohammad Hajati Shuroki ; Sayed Ali Hassani Amoli ; Dawood ."A New Study of the Meaning of "Majus", and Its Examples with an Emphasis on Islamic Narrations". Ma`rifat-e Adyan, 13, 4, 2025, 7-24
Hajati Shuroki , S, Hassani Amoli , S, , D.(2025) 'A New Study of the Meaning of "Majus", and Its Examples with an Emphasis on Islamic Narrations', Ma`rifat-e Adyan, 13(4), pp. 7-24
