The main problem of this research is to identify and review the approaches of studying and dealing with religions in contemporary Iran, so that while studying them descriptively, their coordinates and characteristics can be analyzed to gain more self-awareness in the field of religious studies. The findings of this research show that the three approaches of traditional, intellectual and comparative theological research have three models of the saved sect, the Coffee-House of Surat, and the comparative model, which share components such as attention to the religious other, the principle of dialogue, and unity between religions, but in the origin, the necessities Culture and conversation style are different from each other. The saved sect model with the dominant policy of differentiation and the Coffee-House of Surat model with the dominant policy of similarity are different from the comparative model that emphasizes the parallel integration of similarity and differentiation. The conditions of cultural-religious pluralism in the contemporary world, along with human truth-seeking among various religious options, have highlighted the necessity of systematic comparative theology research. These researches, although they have been enriched by Max Müller's new researches in the modern world, show their descent to the works of Abu Rayhan Biruni and Shahristan in Islamic culture.
Title :بازخوانی رویکردهای مطالعه و مواجهه با ادیان در ایران معاصر
Abstract:
مسئلة اصلی این پژوهش، شناسایی و بازخوانی رویکردهای مطالعه و مواجهه با ادیان در ایران معاصر است تا ضمن مطالعة توصیفی آنها، به تحلیل مختصات و ویژگیهای آنها بهمنظور خودآگاهی بیشتر در زمینة مطالعات ادیانی پرداخته شود. یافتههای این پژوهش نشان میدهد که سه رویکرد سنتی، روشنفکری و تحقیقات دینشناسی تطبیقی، دارای سه مدل فرقة ناجیه، قهوهخانة سورات و تطبیقی هستند که در مؤلفههایی نظیر توجه به دیگریِ دینی، اصل گفتوگو و وحدت میان ادیان اشتراک دارند، اما در خاستگاه، ضرورتهای فرهنگی و سبک گفتوگو از یکدیگر متمایزند. مدل فرقة ناجیه با سیاست غالب تمایز و مدل قهوهخانة سورات با سیاست غالب تشابه، از مدل تطبیقی که بر همگرایی موازی تشابه و تمایز تأکید دارد، متمایزند. شرایط تکثر فرهنگی ـ دینی جهان معاصر، بهضمیمة حقیقتجویی انسان در میان گزینههای متنوع دینی، ضرورت تحقیقات دینشناسی تطبیقی بهشکل روشمند را بیشازپیش برجسته کرده است. این تحقیقات، اگرچه از تحقیقات نوین ماکس مولر در جهان نوین پررنگ شدهاند، تبار خود را تا کارهای ابوریحان بیرونی و شهرستانی در فرهنگ اسلامی نشان میدهد.
سگال، رابرت، 1398، راهنمای دینپژوهی، ترجمة محسن زندی و محمد حقانی فاضل، قم، دانشگاه ادیان و مذاهب.
شایگان، داریوش، 1397، آئین هندو و عرفان اسلامی، ترجمة جمشید ارجمند، چ ششم، تهران، فرزان.
شهرستانی، محمدبن عبدالکریم، 1415ق، الملل و النحل، بیروت، دارالمعرفه.
ضیائی، علی اکبر، 1390، تاریخ و اعتقادات اباضیه، قم، ادیان.
ضیائی، علی اکبر، 1396، سیر اندیشه در بستر زمان، تهران، بین المللی امین.
ضیائی، علی اکبر، 1397، فهرس مصادر الفرق الاسلامیه، تهران، بین المللی امین.
عسگری، حسن و علیاصغر مصلح و رضا داوری اردکانی، 1397، «بررسی و نقد فلسفة میان فرهنگی به مثابه رویکرد بینادینی رام ادهر مال»، اندیشة نوین دینی، ش 54، ص 125ـ144.
فلاح، محمدمهدی، 1398، «تقریری از نقد ریمون پانیکار بر فلسفة دین تطبیقی»، نقد کتاب حکمت، ش 17، ص 61ـ66.
فیاض، علیاکبر، 1326ق، «تحولات تاریخ ملل و نحل»، آموزش و پرورش، ش 3، ص 31ـ33.
قانعیراد، محمدامین، 1398، پیدایش روشنفکر گفتوگویی در ایران، چ دوم، تهران، آگاه.
قراملکی، احد، 1385، «کارایی و اثربخشی در مطالعات ادیان»، پژوهش و حوزه، ش 26، ص 24ـ34.
کربن، هانری، 1384، تخیل خلاق در عرفان ابنعربی، ترجمة انشاالله رحمتی، تهران، جامی.
کربن، هانری، 1395، ارض ملکوت، ترجمة انشاالله رحمتی، تهران، سوفیا.
کلونی، فرانسیس، 1390، «درآمدی به الهیات تطبیقی»، ترجمة مالک شجاعی جوشقانی، کتاب ماه دین، ش 170، ص 43ـ49.
مجتبایی، فتحالله، 1389، پیوندهای فرهنگی ایران و هند در دورة اسلامی، تهران، مؤسسة پژوهی حکمت و فلسفه ایران.
مشکور، محمدجواد، 1372، فرهنگ فرق اسلامی، مشهد، بنیاد پژوهشهای آستان قدس رضوی.
مصلح، علیاصغر، 1397، با دیگری، تهران، علمی.
نصر، سیدحسین، 1385 الف، دین و نظم طبیعت، ترجمة انشاءالله رحمتی، تهران، نی.
نصر، سیدحسین، 1385 ب، معرفت و معنویت، ترجمة انشاءالله رحمتی، تهران، سهروردی.
نوبختی، حسنبن موسی، 1391، فرق الشیعه، ترجمه و تعلیقات محمدجواد مشکور، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
هیک، جان، 1378، پلورالیسم دینی، تهران، تبیان.
یعقوبیان، محمدحسن، 1394، رنسانس قدسی، قم، وثوق.
یعقوبیان، محمدحسن، 1395، حقیقت وحی، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
یعقوبیان، محمدحسن، 1401، «تبارشناسی و گونهشناسی عرفان تطبیقی در ایران»، اطلاعات حکمت و معرفت، ش 162، ص 34ـ40.
یوسفی، حمیدرضا، 1396، مبانی و ساختار فلسفه میان فرهنگی، ترجمة صدیقه خوانساری موسوی،ت هران، مؤسسة پگاه روزگار نو.
یوسفیفر، شهرام، 1382، سخنگوی شرق و غرب، تهران، دانشگاه تهران.
Philosophy conference, 2017, "Intercultural Philosophy: A Conceptual Clarification along with its application in teaching and research beyond the limits of Western Philosophical tradition", Brazil: Sao Paulo.
Mall. R. A, 2000, Intercultural Philosophy, United States: Roman & Littlefield Publishers.
yaghoubian, Mohammad hasan.(2024) A Review of Approaches to Studying and Encountering Religions in Contemporary Iran. Ma`rifat-e Adyan, 15(2), 165-182 https://doi.org/10.22034/marefateadyan.2024.2020998