Ma`rifat-e Adyan, Volume 11, Issue 1, No 41, Year 2025 , Pages 29-44
Criticisms of Shikand-gumanig Vizar (the Report on the Dispelling of Doubts) against Muʿtazila Solution to the Problem of Evil and Divine Justice and the Judgment on It
Article Type:
Research
Writers:
✍️ Khadijeh / Ph.D.Student, Religions and Mysticism, Islamic Azad University, Tehran Branch / khrahmati@yahoo.com
انشاءالله رحمتی / Professor of the Department of Philosophy, Islamic Azad University Central Tehran Branch
Mohammad Reza / Assisstant Professor, Islamic Azad University Central Tehran Branch / moh-adli@yahoo.com
Abstract:
The problem of evil and its solution is one of the issues which has been the special concern of man for a long time. The book “Shikand-gumanig Vizar” written by Mardan-Farrukh is one of the very rare books of Zoroastrian theology and the author believes that his chosen religion offers a logical solution to the problem of evil, and thus violating monotheism. The present article expounds the correlation referred to by Mardan-Farrukh and explores the principle of justice, which is one of the most important foundations and concerns of the Muʿtazila school. Moreover, raising the objection against Mardan-Farrukh and analyzing the components of monotheism, this article rejects the idea of the mentioned correlation, stating that according to the Muʿtazila’s solution to the problem of evil, it is in principle, absurd to attribute evil to God and the sad and tragic which have divine wisdom and common good are to the benefit of the servants of God and a real blessing for them. Mardan-Farrukh raises the question of God's justice in the discussion about man’s evil deeds and their not being attributed to God according to Muʿtazili interpretation. The Muʿtazila’s solution is given approval by this article, which, rejects Muʿtazila’s solution by providing a new solution and an appropriate answer.
چکیده و کلیدواژه فارسی (Persian)
Title :تبیین نقدهای شکندگمانیکوزار (= گزارش گمان‌شکن) به راه‌حل معتزله برای مسئلة شر و عدل الهی و داوری دربارة آن
Abstract:
مسئله‌ی شر و حل آن، یکی از مسائلی است که بشر از قدیم الایام با آن درگیر بوده است. کتاب شکند گمانیک وزار نوشته‌ی مردان فرخ، از نوادر کتاب های کلامی زردشتی است که نویسنده‌ی آن معتقد است دین منتخب او راه حل منطقی مسئله‌ی شر است و به همین دلیل ناقض توحید. نوشتار حاضر به تلازمی که مردان فرخ به آن اشاره کرده است و نیز اصل عدالت که از مهم ترین ارکان و دغدغه های مکتب معتزلی است، می پردازد و با تبیین اِشکال مردان فرخ و تحلیل مؤلفه های توحید، تلازم مذکور را نفی می کند؛ همچنین بیان می دارد که با تکیه بر راه حلِ معتزلیِ شر، اصولاً صدور شر از ایزد محال، و وجود حوادث و موجودات نا خوشایند، بنا به حکمت و مصلحت خداوند، صلاح بندگان و لطف به آنهاست. او در حوزه‌ی شرور انسانی و عدم انتساب آنها به خداوند بنا بر قرائت معتزلی، مسئله‌ی عدالت خداوند را مطرح می کند که ضمن قبول آن از سوی این مقاله، با ارائه‌ی راهکار جدیدی راه حل معتزلی رد و پاسخی در خور به آن داده می شود.
References:
- آموزگار، ژاله، 1375، زبان پهلوی و ادبیات و دستور آن، چ دوم، تهران، معین.
- ـــــ ، 1386، استدلال مزدیسنایی در برابر نیست‌خداگویان، زبان، فرهنگ، اسطوره (مجموعه مقالات)، تهران، معین.
- ـــــ ، 1386، تمثیل دین و درخت، بنا بر استدلال مزدیسنایی، زبان، فرهنگ، اسطوره (مجموعه مقالات)، تهران، معین.
- ـــــ ، 1387، «چگونه اهریمن می‌تواند به روشنی تازد و چرا اهرمزد اهریمن را از بد‌کردن باز‌نمی‌دارد؟»، جرعه بر خاک: یادنامه استاد دکتر یحیی ماهیار نوابی، به کوشش محمود جعفری دهقی، تهران، مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- ـــــ ، 1389، «نیکی‌ها و بدی‌ها از کجا می‌آیند؟» ترجمه فصل چهارم شکندگمانیکوزار، تابه خورشید به پرواز برم: یادنامة دکتر حمید محامدی به کوشش کتایون مزداپور و هایده معیری، تهران، کتاب روشن.
- ـــــ ، 1392، «پیش بودن (= سبقت) همیستار (= متخاصم) بر آفرینش آفریدگار»، رنج و گنج: ارج‌نامة دکتر زهره زرشناس، به‌کوشش ویدا نداف، فرزانه گشتاسب، محمد شکری فومشی، تهران، انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- ابو‌زهره، محمد، بی‌تا، تاریخ المذاهب الاسلامیة، قاهره، دارالفکر العربی.
- اشعری، ابی‌الحسن، بی‌تا، الإبانه عن اصول‌الدیانه، بیروت، ابن‌زیدون.
- ـــــ ، 1411ق، مقالات الاسلامیین و اختلاف المصلین، تحقیق محمد محیی‌الدین عبد‌الحمید، الجزین الاول والثانی، صیدا ـ بیروت، المکتبة المصریة.
- ـــــ ، 1995م، کتاب اللُمَع فی الرد علی اهل الزیغ و البدع، صححه وقدم له وعلق علیه الدکتور حمودة غرابة، مصر، مساهمة مصریة.
- اله‌بداشتی، علی، 1381، اراده خدا از دیدگاه فیلسوفان، متکلمان و محدثان، قم، بوستان کتاب.
- امین، احمد، 2012م، ضحی‌الاسلام، قاهره، هنداوی.
- انواری، محمدجواد، 1379، «اشعری»، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج9، تهران، ص50-66.
- بو‌عَمران، 1395، مسئلة اختیار در تفکر اسلامی و پاسخ معتزله به آن، ترجمه اسماعیل سعادت، چ دوم، تهران، هرمس.
- بویس، مری، 1393، زردشتیان، باورها و آداب دینی آنها، ترجمه عسکر بهرامی، چ سیزدهم، تهران، ققنوس.
- بهار، مهرداد، 1378، پژوهشی در اساطیر ایران، چ سوم، تهران، آگاه.
- پترسون، مایکل و دیگران، 1999م، عقل و باورهای دینی، ترجمه احمد (آرش) نراقی و دیگران، چ سوم، تهران، طرح نو.
- تاوادیا، ج، 1383، زبان و ادبیات پهلوی، ترجمه س. نجم‌آبادی، چ سوم، تهران، مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
- تفضلی، احمد، 1377، تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام، به‌کوشش ژاله آموزگار، چ دوم، تهران، سخن.
- جهانگیری، محسن، 1390، مجموعه مقالات، کلام اسلامی، تهران، حکمت.
- حسن‌زاده‌آملی، حسن، 1369، خیر‌الاثر در رد جبر و قدر، تهران، قبله.
- خمینی، روح‌الله، 1362، طلب و اراده، ترجمه و شرح احمد فُهری، تهران، انتشارات علمی فرهنگی.
- الخیاط المعتزلی، عبدالرحیم بن محمد، 1986م، کتاب الانتصار و الرد علی ابن‌الراوندی الملحد، تحقیق نیبرگ، بیروت.
- دوشن‌گیمَن، 1375، دین ایران باستان، ترجمه رؤیا منجم، تهران، فکرروز.
- رضازاده لنگرودی، رضا، 1386، «پژوهشی در مرجئه»، فرق تسنن (مجموعه مقالات)، به‌کوشش مهدی فرمانیان، چ سوم قم، نشر ادیان، ص189-256.
- رحمتی، خدیجه، 1384، بررسی انتقادی و آوانویسی متن بندهش بر اساس ترجمه بهار، پایان‌نامه کارشناسی ارشد فرهنگ و زبان‌های باستانی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، ص1-60..
- رضائی‌باغ‌بیدی، حسن، 1388، تاریخ زبان‌های ایرانی، تهران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی (مرکز پژوهش‌های ایرانی و اسلامی).
- زنر، آر. سی. 1377، تعالیم مغان، ترجمه فریدون بدره‌ای، تهران، توس.
- ـــــ ، 1375، زروان یا معمای زردشتی‌گری، ترجمه تیمور قادری، چ دوم، تهران، امیرکبیر.
- ژیماره، دانیل، 1386، «تاریخ و عقاید معتزله»، فرق تسنن (مجموعه مقالات)، ترجمه حمید ملک‌مکان، به‌کوشش مهدی فرمانیان، چ سوم، قم، نشر ادیان، ص311 -351.
- سعیدی‌مهر، محمد، 1394، آموزش کلام اسلامی، چ بیست‌ویکم، قم، طه.
- شکیبا، پروین، 2001م، گزارش گمان‌شکن، ترجمه و شرح متن پازند شکندگمانیک‌ویچار، اثر مردان‌فرخ پسر اورمزد‌داد، چمپین.
- شهرستانی، عبدالکریم، 1375ق، الملل و النحل، القسمین الاول و الثانی، تخریج محمد بن فتح‌الله بدران، قاهره، مکتبة الانجلو المصریه.
- ـــــ ، 1430ق، نهایة الاقدام فی علم الکلام، حرره و صححه ألفرید جیوم، قاهره، الثقافة الدینیة.
- شیخ الاسلامی، اسعد، 1387، سیری اجمالی در اندیشه‌های کلامی معتزله و اشاعره، تهران، سمت.
- صبحی، احمد محمود، 1405ق، فی علم الکلام، بیروت، دارالنهضة العربیة.
- طارمی‌راد، حسن، 1383، «توحید»، دانشنامه جهان اسلام، زیرنظر غلامعلی حداد‌عادل، ج8، تهران، بنیاد دائرةالمعارف اسلامی، ص405-426.
- طباطبائی، محمدحسین، 1363، تفسیر المیزان، ج17، ترجمه سید محمدباقر موسوی همدانی، تهران، بنیاد علمی و فکری علامه طباطبائی.
- ـــــ ، بی‌تا، اصول فلسفه و روش رئالیسم، ج5، بی‌جا.
- عبدالحی، ا.ک.م، 1362، «مذهب اشعری»، تاریخ فلسفه در اسلام، ویراستار م. م. شریف، ترجمه نصر‌الله پور‌جوادی و عبدالحسین آذرنگ، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، ص315-346.
- عدلی، محمد‌رضا، 1395، تبیین الاهیات زردشتی بر مبنای متن شکندگمانیکوزار، پایان‌نامه برای اخذ درجه کارشناسی ارشد، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- قاضی عبدالجبار، 1416ق، شرح الاصول الخمسه، حققه و قدم‌له عبدالکریم عثمان، الطبعة الثالثة، قاهره، مکتبة وهبة.
- بي‌تا، المغنی، کتاب التعدیل و التجویر، (الجزءالسادس،1)، تحقیق الدکتور محمود محمد قاسم، قاهره، مکتبة وهبة.
- ـــــ ، المغنی، کتاب الاراده، (الجزءالسادس،2)، تحقیق الدکتور محمود محمد قاسم، قاهره، مکتبة وهبة.
- ـــــ ، المغنی،کتاب التولید (الجزء التاسع)، تحقیق الدکتور توفیق طویل و سعید زاید، قاهره، مکتبة وهبة.
- ـــــ ، المغنی، کتاب النظر و المعارف (الجزءالثانی عشر)، الدکتور ابراهیم مدکور، قاهره، مکتبة وهبة.
- ـــــ ، المغنی، کتاب اللطف (الجزء الثالث عشر)، حققه دکتور أبوالعلاء عفیفی، قاهره، مکتبة وهبة.
- کیانی‌فرید، مریم، 1393، کلام معتزله کلام شیعه، قم، دانشگاه ادیان و مذاهب.
- ـــــ ، 1384، «ثنویت»، دانشنامه جهان اسلام، ج9، زیرنظر غلامعلی حداد‌عادل، تهران، بنیاد دائرةالمعارف.
- مصباح‌یزدی، محمد‌تقی، 1368، آموزش فلسفه، ج2، چ سوم، قم، سازمان تبلیغات اسلامی.
- مطهری، مرتضی، 1381، کلیات علوم اسلامی: کلام، عرفان، حکمت عملی، چ بیست‌وهفتم، بی‌جا.
- ـــــ ، 1357، عدل الهی، قم، صدرا.
- مکنزی، دیویدنیل، 1379، فرهنگ کوچک زبان پهلوی، ترجمه مهشید میرفخرایی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- میرفخرایی، مهشید، 1393، «ادبیات پارسی میانه» در: تاریخ جامع ایران، تهران، مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- ـــــ ، 1387، فرشته روشنی: مانی و آموزه‌های او، تهران، ققنوس.
- هدایت، صادق، 1943م، چهار باب از کتاب شکند‌گمانی‌ویچار (گزارش‌گمان‌شکن)، سعی و اهتمام، تهران.
- هیوم، دیوید، 1388، گفتگوها در باب دین طبیعی، ترجمه حمید اسکندری، تهران، علم.
- Āsānā, Jāmāsp- West ,1887, Shikand – Gûmânîk Viĵâr – The Pazand – Sanskrit text together with a Fragment of the Pahlavi, Bombay.
- Asha, Raham, 2015, Šak-ud-gumānīh - Vizār, The Doubt – removingbook of Mardān Farrox, Introduced, translated, and edited, Erman.
- Boyce, Mary, 1979, Zoroastrians, Their Religious Beliefs and Practices, Routledg &Kegan Paul Ltd, London, Boston and herdley.
- Gimaret,D., 1993 ,ʺMu’tazilaʺ, En.of Islam, V.7, pp.783-793.
- Makensie,D., N., 1971, A concise Pahlavi Dictionary Oxford University Press, London.
- West, E.W., 1885, The Sacred Books of the East, Pahlavi Texts, Part III, Sikand – Gumānīk Vigār.
Cite this article:
RIS
Mendeley
BibTeX
APA
MLA
HARVARD
VANCOUVER
, Khadijeh, , , , Mohammad Reza.(2025) Criticisms of Shikand-gumanig Vizar (the Report on the Dispelling of Doubts) against Muʿtazila Solution to the Problem of Evil and Divine Justice and the Judgment on It. Ma`rifat-e Adyan, 11(1), 29-44
Khadijeh ; ; Mohammad Reza ."Criticisms of Shikand-gumanig Vizar (the Report on the Dispelling of Doubts) against Muʿtazila Solution to the Problem of Evil and Divine Justice and the Judgment on It". Ma`rifat-e Adyan, 11, 1, 2025, 29-44
, K, , , , M.(2025) 'Criticisms of Shikand-gumanig Vizar (the Report on the Dispelling of Doubts) against Muʿtazila Solution to the Problem of Evil and Divine Justice and the Judgment on It', Ma`rifat-e Adyan, 11(1), pp. 29-44
