Practice and the mystical analysis of practice is one of the most important issues which are studied in most religious and mystical traditions. In many Islamic, fiqhi, ethical and mystical sources, practice is presented as a systematic mystical work. In Hindu faith, too, Brahmans, Pourhanis and Bhagavad Gita lay emphasis on practice. In the two texts of Hadiqqat Al-Haqiqah and Bhagavad Gita, performing religious duties is specially crystalized and it is referred to as one of the alternatives of salvation. The research argues that God has created man so that he may work, especiall regarding the compliance with religious duties which everyone has to perform in all stages of mystical journey, in so far as one can make a change in one's attributes. In Hadiqah, active people act differently according to their potentialities and purposes while in Bhagavad Gita, man’s action is based on his manners (primordial qualities). In addition, everyone has his/her own special actions and duties considering one's social class. The present paper expounds the nature of action and inaction by referring to the two texts of Hadiqat al-Haqiqah and BhagavadGita and makes a contrast between their views. The research findings show that through their interpretation of the truth of practice, the texts of Hadiqa al-Hagiqa and Bhagavad Gita provide a pattern of pragmatic mysticism and spiritual conduct that does not hinder the contemporary man from carrying out his worldly activities. In addition, contrary to the misconception about practice and pragmatism in modern time, and its adverse consequences on the contemporary world, Hadiqa and Bhagavad Gita insist on the principality of action and performing religious duties for the attainment of the highest state of divine nearness.
Title :بررسی تطبیقی عمل در حدیقة الحقیقة و بهگودگیتا
Abstract:
عمل و تحلیل عرفانی آن، یکی از مهم ترین مسائل مورد بررسی در اغلب سنت های دینی و عرفانی است. این مسئله در بسیاری از منابع دین اسلام، اعم از فقهی، اخلاقی و عرفانی، به عنوان یک موضوع عرفانی قابل ملاحظه است. در آیین هندو نیز عمل در براهمنه ها و پورانه ها و بهگود گیتا مورد تأکید است. در دو متن حدیقةالحقیقه و بهگودگیتا، عمل و انجام تکالیف دینی تبلوری ویژه یافته و از آن به عنوان یکی از بدیل های طریق رستگاری تعبیر شده است. در این پژوهش، خدا آدمی را برای عمل خلق کرده است؛ بخصوص التزام به اعمال شرعی در همه مراحل سلوک برای همه لازم و ضروری است. تا آنجا که می تواند صفات آدمی را تغییر دهد. در حدیقه اهل عمل، بر اساس امکان وجودی و اغراض مختلف، متفاوت عمل می کنند. درحالیکه در بهگود گیتا عمل انسان ها بر اساس گونه ها (کیفیّات ازلی) است. به علاوه، انسان ها بر اساس طبقات مختلف اجتماعی، هریک اعمال و تکالیف خاص خود را دارند.
این نوشتار به بررسی و مقایسه چیستی عمل و ابعاد مختلف آن در دو متن حدیقةالحقیقه و بهگودگیتا می پردازد.
یافته های تحقیق نشان می دهد که حدیقة الحقیقه و بهگودگیتا، با تفسیر خود از حقیقت عمل، الگویی از عرفان عمل گرا و سلوک معنوی را نشان می دهند که مانع اشتغال دنیایی انسان معاصر نیست. افزون بر این، برخلاف تلقی نادرست از عمل و عمل گرایی و نتایج سوء آن در جهان معاصر، حدیقه و بهگودگیتا برای نیل آدمی به شکوفایی معنوی، بر اصالت عمل و انجام تکالیف دینی، اصرار می ورزند.
اباذري، يوسف و مراد فرهادپور، و وهاب ولي، 1372، اديان جهان باستان، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقيقات فرهنگي.
افراسيابپور، علياكبر، 1388، شرح جامع حديقة الحقيقة و شريعة الطريقة، تهران، عرفان.
اكبرآبادي، ولي محمد، 1386، شرح مثنوي مولوي موسوم به مخزن الاسرار، به اهتمام نجيب مايل هروي، تهران، قطره.
پازوکی، شهرام و سعيد گراوند، 1388، «معرفت و نسبت آن با عمل در بهگودگیتا»، جاویدان خرد، ش 3، ص 15ـ50.
ـــــ ، 1389، «عمل و ترک عمل در مثنوی و بهگودگیتا»، پژوهشهای فلسفی ـ کلامی،، دوره 12، شماره اول، پياپي 45، ص 93ـ114.
جلاليمقدم، مسعود، 1380، سه گام كيهاني (پرستش ويشنو در دين هندو)، تهران، مركز.
راسخي، فروزان، 1384، «علم النفس گيتا» (انسان و نجات او در بهگودگيتا)، هفت آسمان، ش 16، ص 226ـ193.
روزبهاني، عليرضا، 1388، «مقايسه سيماي پير در حديقه سنايي و مثنوي مولوي»، پيك نور، سال هفتم، ش 1، ص 100ـ95.
روستايار، سيد عليشاه، 1382، «مفهوم عقل از ديدگاه حكيم سنايي»، نشرية خراسان، كابل، دورة سوم، ش 2، ص 82ـ99.
زرقاني، سيدمهدي، 1378، «انسان در شعر سنايي غزنوي»، كيهان فرهنگي، ش 161، ص 22ـ37.
ـــــ ، 1378، «روي و آينه، پژوهشي دربارة قهر و لطف الهي در انديشة سنايي»، كيهان فرهنگي، ش 155، ص 46ـ49.
ـــــ ، 1382، «افقها و ساحتهاي انديشه سنايي»(گزارش نشست كتاب ماه ادبيات و فلسفه)، روزنامة شرق، 21/10/1382.
زرينكوب، عبدالحسين، 1373، ارزش ميراث صوفيه، چ هفتم، تهران، اميركبير.
سجادي، سيدجعفر.1370، فرهنگ اصطلاحات و تعبيرات عرفاني، تهران، طهوري.
سنايي، مجدودبن آدم، 1377، حديقه الحقيقه و شريعه الطريقه، مصحح مدرس رضوي، تهران، دانشگاه تهران.
شاتوك، سيبل، 1381، دين هندو، ترجمة حسن افشار، تهران، مركز.
شايگان، داريوش، 1375، اديان و مكتبهاي فلسفي هند، تهران، اميركبير.
صدرينيا، باقر و ابراهيم پوردرگاهي، 1388، «زاهد، صوفي، عارف، ولي (ويژگيها و تمايز)» (بر اساس متون ادبي و عرفاني فارسي)، نشريه دانشكده ادبيات و علوم انساني دانشگاه تبريز، سال 52، ص 82-100.
فروزانفر، بديع الزمان، 1377، شرح مثنوي شريف، تهران، زوّار.
گراوند، سعيد و صباحي، سعيده، 1391، «مقام تسليم در مثنوي و گيتا بهاشيه»، ادبيات عرفاني و اسطوره شناختي، ش 29، ص 41-55.
گيتا (بهگودگيتا)، 1385، ترجمة محمدعلي موحد، تهران، خوارزمي.
مدرس رضوي، محمدتقي، 1344، تعليقات حديقة الحقيقة: مشتمل بر آيات، احاديث، مأخذ قصص و تمثيلات و كلمات مشايخ به انضمام تفسير و توضيح ابيات مشكله، تهران، موسسه مطبوعاتي علمي.
Allan, J, 1980, " Jnana-marga", In Encyclopedia of Religion and Ethics. James Hastings(ed), V7, New York, Macmillan.
Bhagavad Gita, 1977, tr. S. Radhakrishnan, New Delhi.
The Dhammapada ,1950, with Introductory Essays, pali text, English translation & notes, By S. Radhakrishnan , Madras Oxford University Press,Delhi Bombay Calcutta.
Dasgupta, S, 1973, A History of Indian Philosophy, V.1-5, Cambridge, Motillal Banatsidass Publishers.
Delattre, Roland, 1987, A, "Desire", In Encyclopedia of Religion, Mircca Eliade(ed), V4, New York, Macmillan.
Esnoul, A.M, 1987, "Moksa", In Encyclopedia of Religion, Mircca Eliade(ed), V.10, New York, Macmillan.
Flood, Gavin, 1996, An introduction to Hinduism, Cambridge, University press.
Hiltebeitel, Alf, 1987, "Hinduism", In Encyclopedia of Religion, Mircca Eliade(ed), V.6, New York, Macmillan.
Hiriyanna, M.A, 1975, Outlines of Indian philosophy, London, George Allen & Unwin LTD.
Mahony, W, 1987, "Hindu Dharma", In Encyclopedia of Religion, Mircca Eliade(ed), V.4, New York, Macmillan.
Muller., M, 1998, The Sacred Books of the East, Translated by various oriental scholars,V.1-2; 8, Motilal Banarsidass.
Muller., M, 1998, The Bhagavad Gita with the Sanatsujatiya & the AnuGita, V.8, Translated by Kashinath Trimbak Telang, Motilal Banarsidass.
The principal Upanishads,1997,Radhakrishnan,S. HarperCollins Publishers India.
Ramanathan, A.S., 1999, Esseance of Bhagavad Gita, Jaipur, Motillal Banatsidass.
Ramanuja.,1969, The Gita Bhashya , Translated into English by M. R. Sampatkumaran, M. A.
Turner, R, 1980, "Karma-marga", In Encyclopedia of Religion and Ethics, James Hastings(ed), V.7. New York, Macmillan.
Upanisads, 1996, Translated from the Orginal Sanskrit by Patrick Olivelle , Oxford University press.
Walker, B, 1995, Hindu world, V.1, India, Harper Collins publishers.
Zimmer, Henrich, 1953, Philosophies of India, London, Princeton.