آیین بلاگردانی:  بازخوانی داستان ذبح گاو بنی اسرائیل براساس اسطوره های پیشازرتشتی، عهد عتیق و قرآن

زهرا محققيان / استاديار پژوهشگاه علوم انساني و مطالعات فرهنگي    z.mohaghegh@gmail.com

چکیده
یکی از داستان های رمزآلود قرآن داستان گاوبنی اسرائیل است که مشابه آن در عهد عتیق نیز ذکر شده است. با توجه به اشتراک هردو کتاب در کلیت این داستان و نیز توجه به سیاق تنها کاربرد قرآنی آن در سوره مدنی بقره که خطاب به یهودیان مدینه است، این داستان می بایست هم برای مخاطبان قرآن شناخته شده باشد و هم برای یهودیان. با مفروض گرفتن این امر، اینکه چرا از میان تمامی حیوانات، گاو این چنین اهمیت یافته و علت دستور به ذبح آن و ارتباط آن با قتل چیست و اساساً بازگویی این واقعه در قرآن با چه هدفی و برای ابلاغ چه پیامی است، نیازمند آن است تا به بررسی اسطوره های اقوام باستان پرداخته و از آنجا با واکاوی خصائص چنین ذبح هایی، راهی برای پاسخ به پرسش های فوق بیابیم. می توان با تکیه بر مجموع مستندات ادعا کرد دستور به ذبح گاو مذکور، بیش از آن که قربانی آیینی برای تقرب باشد، مطابق آیات تورات نوعی بلاگردانی از زمین مادر است که برگرفته از سنت‌های پیشازرتشتی برای دفع شرور انجام می‌گرفت. چنانکه خواهیم دید، در روایت توراتی ماجرا زمین مادر و در روایت قرآنی آن گاوماده حائز اهمیت شده اند که هردو نمود یک چیز یعنی رزق و برکت به شمار می آیند. قرآن با بازگویی این واقعه، علاوه برآنکه ماهیت درونی قوم یهود را در عناد با الله افشا می‌سازد، درک پیشااسلامی از این باور را هم هدف انتقاد قرار داده و تمام ویژگی های الوهی را که مخاطبانش برای اینگونه آیین ها و اینگونه عناصر (زمین مادر-گاوماده) قائل بودند را یکسره به الله باز می گرداند.

کلیدواژه‌ها: آیین بلاگردانی، زمین مادر، ذبح گاو بنی اسرائیل، اسطوره‌های زرتشتی، عهد عتیق، شرّ و بلا.