بررسي تأثيرات سياسي و اجتماعي دوره قاجاريه و پهلوي بر معماري مذهبي يهوديان تهران

سال سيزدهم، شماره دوم، پياپي 50، بهار 1401، ص41-58

نوع مقاله: پژوهشي

حميد افشار / دانشجوي دکتري تخصصي گروه باستان‌شناسي، واحد علوم تحقيقات، دانشگاه آزاد اسلامي، تهران، ايران
* هايده خمسه / استاديار گروه باستان‌شناسي، واحد ابهر، دانشگاه آزاد اسلامي، ابهر، ايران    Hkhamseh72@yahoo.com
محمد بهرام‌زاده / استاديار بنياد ايران‌‌‌شناسي
دريافت: 11/09/1399 ـ پذيرش: 18/02/1400

چکيده
يهوديان تهران قديمي‌ترين و بيشترين اقليت‌ ساکن اين شهر هستند. با اين‌حال اطلاعات اندکي از بناهاي مذهبي اين اقليت به‌نسبت ساير اقليت‌هاي ساکن تهران موجود است. بخشي از اين شناخت اندک به‌سبب بي‌توجهي پژوهشگران به معماري مذهبي يهوديان به‌خاطر نداشتن معماري شاخص است؛ و بخش مهم‌تر به بي‌ميلي يهوديان در معرفي آثار مذهبي خود بازمي‌گردد. ممانعت از رؤيت اماکن مذهبي يهوديان آگاهانه و با توجه به شرايط تاريخي و اجتماعي اين اقليت بوده و متناسب با تغييرات اجتماعي، ميزان رؤيت‌پذيري کنيسه‌ها در سطح شهر تهران تغيير کرده است. در دوره قاجاريه به‌علل مذهبي تلاش واضحي در پنهان‌سازي کنيسه‌ها صورت مي‌گرفت؛ اما با تحولات پس از مشروطه و اوايل حکومت پهلوي اول، تمايل به نمايان ساختن و ايجاد کنيسه‌هاي بزرگ با معماري شاخص به‌وجود آمد. اواخر دوره پهلوي اول تحولات سياسي مجال چنداني براي ساخت کنيسه براي يهوديان فراهم نکرد؛ اما سياست‌هاي بين‌الملي پهلوي دوم موجب ايجاد کنيسه‌هاي متعددي در شهر تهران شد. با اين‌حال، شرايط اجتماعي و مخالفت‌هاي مردمي با سياست‌هاي دولت در قبال اسرائيل، موجب شد تا مجدداً با رؤيت‌پذيري کنيسه‌ها در سطح شهر مخالفت شود و پنهان‌سازي آنها در قالب مدارس يهوديان صورت گيرد. اين مقاله که به شيوه «ميداني» و تحقيق کتابخانه‌اي و با روش توصيفي ـ تحليلي انجام شده، با بررسي معماري مذهبي کنيسه‌هاي تهران از دوره قاجاريه تا پايان پهلوي، تحليلي از شرايط اجتماعي و سياسي اين اقليت مذهبي ارائه کرده است.

کليدواژه‌ها: اماکن مذهبي، يهوديان، قاجاريه، پهلوي، معماري.