بررسی تطبیقی زهد از نگاه خواجه عبدالله انصاری در «منازل السائرین» و بحیابن‌باقودا در «الهدایة الی فرائض القلوب»

*قدرت‌الله خیاطیان / دانشیار گروه ادیان و عرفان، دانشگاه سمنان     khayatian@semnan.ac.ir
عظیم حمزئیان / استادیار گروه ادیان و عرفان، دانشگاه سمنان
سیدعلی مستجاب الدعواتی / دانشجوی دکتری عرفان و تصوف، دانشگاه سمنان
دريافت: 18/01/1398 ـ پذيرش: 28/06/1398
چکیده
زهد، فضیلت اخلاقی و از اصول محوری و سرچشمه‌های تصوف است که خواجه عبدالله انصاری (396-481ق)، عارف مسلمان، در «منازل السائرین» و بحیابن‌باقودا، عارف یهودی معاصر وی، در «الهدایة الی فرائض القلوب»، آن‌ را از جمله ابواب سلوکی قرار داده‌اند. یافته‌های اين پژوهش که بر پایة مطالعات کتابخانه‌ای و با روش توصیفی ـ تطبیقی، مرتبة زهد را در نزد دو عارف بررسی کرده است، نشان می‌دهد که اين دو عارف با وجود اشتراک در تعریف زهد، دربارة جایگاه، شرح و تقسیم‌بندی آن اختلاف دارند. خواجه زهد را در جایگاه شانزدهم از منازل یک‌صدگانة سلوکی به‌سوی توحید قرار داده است؛ حال آنکه ابن‌باقودا آن را باب نهم از ابواب ده‌گانه به‌ محبت الهی معرفی کرده است. خواجه که بنیان سلوکی خود را بر نقل و کتاب استوار نموده، در بیان موجز خود، درجات زهد را بر اساس رتبة سالکان، به سه درجة شرعی، اخلاقی و عرفانی تقسیم کرده است؛ ولی بحیا با استفاده از عقل، نقل و کتاب و بهره‌گیری از منابع اسلامی، در قالب بیانی مبسوط، با نگاهی اخلاقی و با تأکید بر ملاک اعتدال شرعی، به تبیین و ارزیابی زهد در سالکان پرداخته است.
کلیدواژه‌ها: زهد، خواجه عبدالله انصاری، منازل السائرین، بحیابن‌باقودا، الهدایة الی فرائض القلوب، عرفان، یهود.