سال دهم، شماره سوم، پياپي 39، تابستان 1398

سوسن رفيعي‌راد / دانشجوي دکتري اديان و عرفان، دانشگاه آزاد اسلامي واحد آيت‌الله آملي    s.rafierad@yahoo.com
محمدعلي يوسفي / استاديار گروه اديان و عرفان، دانشگاه آزاد اسلامي واحد آيت‌الله آملي
رضا اسدپور / استاديار گروه عرفان اسلامي، دانشگاه آزاد اسلامي واحد قائمشهر
دريافت: 17/09/1397 ـ پذيرش: 26/02/1398
چکيده
اخلاق عرفاني سلبي مهم‌ترين بخش انديشه‌هاي مولوي و لائوتسه به شمار مي‌رود. اين دو عارف، پيروان خود را به جنبة سلبي اخلاق و رعايت مؤلفه‌هاي آن نيز دعوت مي‌کنند. از نگاه مولوي و لائوتسه، با تهذيب نفس و ريشه‌کن‌سازي انانيّت و ترک رذايل، راه براي تخلّق به اخلاق الهي و کسب فضايل فراهم‌تر مي‌گردد. سؤال اين است که اخلاق عرفاني سلبي به چه معنا و بر چه مؤلفه‌هايي استوار است؟ وجوه شباهت و تفاوت ميان اخلاق سلبي عرفاني مولوي و لائوتسه چيست؟ اين مقاله با روش توصيفي ـ تحليلي و تطبيقي و با استفاده از منابع کتابخانه‌اي، به بررسي مفهوم اخلاق سلبي عرفاني و مؤلفه‌هاي آن و تطبيق ميان آراي مولوي و لائوتسه از اين منظر مي‌پردازد. اين پژوهش نشان مي‌دهد که ميان اين دو انديشه وجوه تشابه و تمايز وجود دارد؛ چنان‌که هر دو در نظام اخلاقي و تنزيهي‌شان بر دو عنصر «سکوت و نيستي» و «رياضت و کف نفس» به‌عنوان دو امر زمينه‌ساز ورود به سلوک عرفاني خويش تأکيد کردند؛ اما به‌رغم شباهت‌هاي ظاهري، اساس تهذيب و رياضت از نگاه مولوي بر مبناي عشق فطري و جبلّي انسان به خدا استوار است و در اين مسير، از پشتوانة متابعت از شريعت و بهره‌گيري از عقل نيز برخوردار است.
کليدواژه‌ها: تهذيب نفس، سکوت، رياضت، سلوک عرفاني، نظام اخلاقي.